Thiều Chửu Nguyễn Hữu Kha: Bi kịch tác giả Hán - Việt tự điển

Thiều Chửu (1902-1954) tên thật là Nguyễn Hữu Kha là nhà văn hóa, dịch giả, cư sĩ Việt Nam. Ông còn là tác giả bộ Hán -Việt tự điển và nhiều bộ sách về Phật giáo nổi tiếng khác. 

Ông xuất thân trong một gia đình nhà Nho yêu nước ở làng Trung Tự, phường Đông Tác cũ, nay thuộc quận Đống Đa, Hà Nội. Thân phụ ông là cụ Cử Nguyễn Hữu Cầu tham gia Đông Kinh nghĩa thục bị Pháp bắt đày Côn Đảo .

Năm 1920 ông lấy hiệu Tịnh Liễu nghĩa là trong sạch hiểu biết mở hiệu thuốc Lợi Nhân, chữa bệnh không công giúp dân. Do thông minh ham học nên ông thông thạo mấy thứ tiếng Anh, pháp, Nhật. Đặc biệt am hiểu sâu sắc chữ Hán. 

Bén duyên Phật giáo ông lấy hiệu Thiều Chửu nghĩa là cái chổi nhưng không trở thành tu sĩ mà chỉ là cư sĩ tu tại gia. 

Năm 1936 ông cùng bà Cả Mọc (Hoàng Thị Uyển) sáng lập Hội Tế Sinh hoạt động cứu giúp nạn nhân trận lụt Đinh Sửu. Năm 1937, lụt lớn Bắc Ninh, Bắc Giang, Hội của ông hợp tác chặt chẽ với các ông Hoàng Đạo Thúy, Trần Duy Hưng kịp thời cứu trợ gạo tiền, quần áo thuốc men cho bà con hai tỉnh trên. 

Năm 1941 ông giảng Kinh và dạy chữ Hán ở trường Phật học Phổ Quang. Năm 1945 chủ tịch Hồ Chí Minh mời ông ra làm Bộ trưởng Bộ Cứu tế Xã hội nhưng ông từ chối để tiếp tục giảng dạy các khóa Phật giáo. 

Xem thêm: Chủ tịch Hồ Chí Minh và cuộc đấu tranh giải phóng dân tộc dưới ngòi bút của học giả Hoa Kỳ

Một người sống bằng thu nhập lương thiện chính đáng  nhờ làm ruộng, viết sách, dạy học và làm thuốc tế độ chúng sinh, tham gia cứu tế xã hội không mệt mỏi như ông vậy mà năm 1954 bị đội Cải cách Đồng Liên, Phú Bình,Thái Nguyên quy là địa chủ lôi ra đấu tố, trắng trợn vu khống ông phạm đủ thứ tội ác. 

Phẫn uất nhưng bất lực ông viết thư gửi chủ tịch Hồ Chí Minh, dặn dò học trò kiên trì theo đuổi kháng chiến chống Pháp. Lời kết bản Tự bạch gửi Hồ Chí Minh có những câu: "Cái án Mạc tu hữu mà ông Nhạc Phi phải chịu đời phong kiến còn có lẽ, ai ngờ đời nay chính bản thân tôi lại bị, thì tôi còn biết van vỉ làm sao được nữa?".

Thư tuyệt mệnh gửi xong ông lặng lẽ tìm đến cái chết bằng cách trầm mình xuống sông Cầu chỗ đập Thác Huống huyện Phú Bình, Thái Nguyên. Một học trò của ông là Ni cô Thích Đàm Ánh kể lại là thầy Thiều Chửu dặn trong thư là đừng vớt xác ông nhưng học trò không ai nỡ làm thế, đã chôn cất ông chu đáo. Về sau hài cốt ông được trân trọng rước về Hà Nội mai táng tại nghĩa trang Thanh Tước, số mộ 170  C3.

Di sản văn hóa đồ sộ ông để lại là 93 tác phẩm  viết và dịch. Ngoài bộ tự điển Hán Việt giá trị vượt thời gian ông còn dịch 14 bộ Kinh Phật căn bản. Học giả Vũ Tuân Sán đánh giá Thiều Chửu Nguyễn Hữu Kha là "một hiện tượng khá đặc biệt trong giới trí thức ở thế kỷ XX, một người sống cuộc đời thanh cao hoàn toàn vì lý tưởng".

Xem thêm: Phan Thanh Giản - Bi kịch 4 lần chết và nỗi oan 140 năm

Trần Xuân