Thế chiến I, cuộc đại chiến tàn khốc làm rung chuyển thế giới, không chỉ định hình lại bản đồ chính trị châu Âu mà còn gieo mầm mống bất ổn tại một khu vực xa xôi: Trung Đông. Giữa những đợt giao tranh ác liệt, một thỏa thuận bí mật đã được ký kết, chia cắt một đế chế và vẽ lại biên giới của một khu vực rộng lớn. Đó là Thỏa thuận Sykes-Picot, ký kết vào ngày 16/5/1916 giữa Anh và Pháp, một di sản gây tranh cãi tồn tại suốt một thế kỷ và để lại những hậu quả sâu rộng cho đến tận ngày nay.
Bản đồ phân chia Trung Đông theo Thỏa thuận Sykes-Picot.
Đường Kẻ Trên Cát Và Sự Phản Bội
Thỏa thuận Sykes-Picot, chính thức được gọi là Hiệp định Tiểu Á, do hai nhà ngoại giao Mark Sykes của Anh và François Georges-Picot của Pháp đàm phán, đã vạch ra một “đường trên cát” chia cắt lãnh thổ của Đế chế Ottoman đang suy tàn. Đường phân chia này kéo dài từ Acre trên bờ Địa Trung Hải đến Kirkuk ở miền bắc Iraq. Phía bắc thuộc về Pháp, bao gồm Liban và Syria. Phía nam, bao gồm Palestine, Transjordan (nay là Jordan) và Iraq, thuộc về Anh, cường quốc đang tìm cách bảo vệ tuyến đường biển quan trọng đến Ấn Độ thuộc địa qua kênh đào Suez.
Thỏa thuận này mâu thuẫn với lời hứa mà Anh đã đưa ra cho thủ lĩnh người Ả Rập, Hussein bin Ali, người đã ủng hộ phe Hiệp ước trong cuộc chiến chống lại Ottoman. Anh đã hứa hẹn trao trả độc lập cho người Ả Rập, bao gồm cả Syria, nếu họ giúp lật đổ Ottoman. Sự lừa dối này đã gieo rắc mầm mống bất ổn và oán giận sâu sắc trong lòng người Ả Rập, tạo nên một vết thương lòng khó lành trong nhiều thập kỷ sau.
Hậu Quả Của Sự Can Thiệp
Sykes-Picot đã tạo ra những quốc gia phục vụ lợi ích địa chính trị của các cường quốc châu Âu, chứ không phải dựa trên bản sắc dân tộc, tôn giáo và xã hội của khu vực. Việc áp đặt một trật tự chính trị do phương Tây tạo ra lên một khu vực đa dạng và phức tạp như Trung Đông đã dẫn đến một thế kỷ xung đột và bất ổn. Sau Thế chiến II, Mỹ tiếp quản vai trò bảo lãnh trật tự này, nhưng sự can thiệp quân sự của Mỹ vào Iraq năm 2003 đã chứng minh sự mong manh và không bền vững của hệ thống này.
Sự sụp đổ của trật tự Sykes-Picot được thể hiện rõ nhất qua các cuộc khủng hoảng ở Syria, Liban và Iraq, cũng như sự trỗi dậy của vấn đề người Kurd. Israel và Jordan, tuy có vẻ ổn định hơn, vẫn tiềm ẩn những bất ổn. Cuộc xung đột Israel-Palestine vẫn chưa có hồi kết, trong khi sự ổn định của Jordan phụ thuộc vào quân đội và bộ máy an ninh.
Một Trật Tự Mới?
Trung Đông đang trong quá trình chuyển đổi sang một trật tự hậu Sykes-Picot. Cuộc chiến giành ảnh hưởng giữa các cường quốc khu vực như Iran và Ả Rập Xê Út, cùng với sự trỗi dậy của các nhóm cực đoan như Hezbollah và Nhà nước Hồi giáo (IS), đang định hình lại khu vực. Sự can thiệp từ bên ngoài, đặc biệt là từ phương Tây, đã chứng minh là không hiệu quả và thậm chí còn làm trầm trọng thêm tình hình.
Sự ra đời của một trật tự mới ở Trung Đông có thể còn xa vời. Không một cường quốc nào trong khu vực đủ mạnh để áp đặt ý chí của mình lên các nước khác. Nếu cuộc cạnh tranh quyền lực tiếp diễn, Trung Đông sẽ phải đối mặt với những thảm kịch nhân đạo và chính trị mới. Chỉ khi nào các bên kiệt quệ và nhận ra sự cần thiết của hòa giải, khu vực mới có thể hy vọng tìm thấy một con đường hướng tới hòa bình và ổn định.
Bài Học Lịch Sử
Thỏa thuận Sykes-Picot là một minh chứng cho sự nguy hiểm của việc can thiệp từ bên ngoài và áp đặt các giải pháp chính trị không phù hợp với thực tế địa phương. Di sản của thỏa thuận này là một lời nhắc nhở về tầm quan trọng của việc tôn trọng chủ quyền, bản sắc văn hóa và nguyện vọng của các dân tộc. Bài học rút ra từ quá khứ là chìa khóa để xây dựng một tương lai hòa bình và thịnh vượng cho Trung Đông.
Tài liệu tham khảo:
- Fischer, J. (2016). Sykes-Picot, Middle East Underwriter, Dead at 100. Project Syndicate.
