Bức ảnh chụp tượng lãnh tụ Enver Hoxha bị lật đổ tại Quảng trường Skanderbeg, trung tâm thủ đô Tirana năm 1990, đã trở thành biểu tượng cho sự sụp đổ của chế độ cộng sản tại Albania, một quốc gia nhỏ bé tại vùng Balkan từng bị cô lập với thế giới suốt nhiều thập kỷ. Bài viết này sẽ đưa bạn đọc ngược dòng lịch sử, tìm hiểu về hành trình đầy biến động của Albania, từ những ngày đầu tiên giành được độc lập cho đến cuộc chuyển đổi đầy khó khăn sang một xã hội tự do và dân chủ.
Nền độc lập mong manh và sự trỗi dậy của chế độ cộng sản
Nằm ẩn mình giữa vùng Balkan, Albania, quốc gia nhỏ bé với diện tích chỉ bằng tiểu bang Alabama của Hoa Kỳ và dân số hơn 3 triệu người, đã trải qua hàng thế kỷ bị ngoại bang đô hộ. Vượt qua muôn vàn khó khăn, người dân Albania kiên cường giành lại độc lập vào năm 1920. Tuy nhiên, nền độc lập non trẻ này không kéo dài được bao lâu. Năm 1939, quân đội phát xít Ý tràn vào xâm lược, biến Albania thành một phần lãnh thổ của mình.
Trong Chiến tranh thế giới thứ hai, ba lực lượng kháng chiến chính đã nổi lên ở Albania: Mặt trận Giải phóng Quốc gia (NLF) do đảng Cộng sản Albania lãnh đạo, với thủ lĩnh là Enver Hoxha; Phong trào Hợp pháp (Legality) do Abas Kupi lãnh đạo, ủng hộ chế độ quân chủ; và Balli Kombetar, một phong trào dân tộc do Midhat Frasheri lãnh đạo. Cả ba lực lượng này vừa chiến đấu chống lại quân đội Đức Quốc xã chiếm đóng, vừa xung đột lẫn nhau để giành quyền kiểm soát đất nước.
Ảnh chụp bức tượng lãnh tụ Enver Hoxha bị lật đổ ở Quảng trường Skanderbeg, trung tâm Tirana năm 1990.
Năm 1944, quân đội Đức Quốc xã bị đánh đuổi khỏi Albania. NLF, dưới sự lãnh đạo của Enver Hoxha, đã giành được quyền kiểm soát đất nước và thành lập nhà nước cộng sản tại Tirana. Ban đầu, đảng Cộng sản Nam Tư đã hỗ trợ đảng Cộng sản Albania trong việc tổ chức NLF. Tuy nhiên, mối quan hệ này tan vỡ vào năm 1948, khi Nam Tư bị trục xuất khỏi Cominform, một tổ chức tập hợp các đảng cộng sản châu Âu do Liên Xô lãnh đạo. Albania, dưới sự lãnh đạo của Hoxha, đã đứng về phía Liên Xô và cắt đứt quan hệ với Nam Tư.
Bốn thập kỷ dưới chế độ độc tài Enver Hoxha
Từ năm 1953, Enver Hoxha trở thành Tổng Bí thư Đảng Lao động Albania (tên gọi mới của đảng Cộng sản Albania), nắm giữ quyền lực tuyệt đối tại Albania cho đến khi qua đời vào năm 1985. Là một người cộng sản cứng rắn, Hoxha đã áp dụng mô hình Xô Viết lên Albania, tập thể hóa nông nghiệp, quốc hữu hóa các xí nghiệp tư nhân, đàn áp tàn bạo các phong trào đối lập và cấm đoán mọi hoạt động tôn giáo. Chính sách “bế môn toả cảng” của Hoxha đã biến Albania thành một trong những quốc gia nghèo đói và lạc hậu nhất châu Âu.
Vào đầu những năm 1960, mối quan hệ giữa Liên Xô và Trung Quốc rạn nứt. Albania, dưới thời Hoxha, đã đứng về phía Trung Quốc và cắt đứt quan hệ với Liên Xô vào năm 1961. Trung Quốc sau đó trở thành nhà tài trợ chính cho Albania, cung cấp viện trợ kinh tế và kỹ thuật. Tuy nhiên, đến cuối những năm 1970, mối quan hệ giữa hai nước lại một lần nữa tan vỡ, khi Albania chỉ trích Trung Quốc đi lệch khỏi con đường Marx – Lenin. Trung Quốc đáp trả bằng cách cắt giảm viện trợ, đẩy Albania vào tình trạng cô lập và khó khăn hơn bao giờ hết.
Những tia sáng le lói của tự do và cuộc sống mới sau năm 1989
Enver Hoxha qua đời năm 1985, Ramiz Alia, Chủ tịch nước Albania từ năm 1982, lên nắm quyền lãnh đạo Đảng Lao động. Trong khi đó, làn sóng cải cách dân chủ lan rộng khắp Đông Âu vào cuối những năm 1980 đã tác động mạnh mẽ đến Albania. Sự sụp đổ của Bức tường Berlin (1989), cùng với cuộc hành quyết nhà độc tài Nicolae Ceaușescu tại Romania (1989), đã buộc Ramiz Alia phải cân nhắc đến những thay đổi chính trị để duy trì quyền lực.
Năm 1990, các cuộc biểu tình phản đối chính phủ bùng phát trên khắp đất nước, kêu gọi dân chủ và cải cách kinh tế. Alia buộc phải nhượng bộ, cho phép thành lập các đảng phái chính trị đối lập, trong đó có Đảng Dân chủ Albania (DP) do Sali Berisha lãnh đạo. Cuộc bầu cử đa đảng đầu tiên được tổ chức vào năm 1991, với chiến thắng thuộc về Đảng Lao động. Tuy nhiên, các cuộc biểu tình phản đối gian lận bầu cử đã buộc chính phủ phải thành lập một chính phủ liên minh. Đến năm 1992, Đảng Dân chủ giành chiến thắng vang dội trong cuộc bầu cử quốc hội, đưa Sali Berisha, vị Tổng thống được bầu cử dân chủ đầu tiên của Albania kể từ năm 1924, lên nắm quyền.
Từ đống đổ nát của chế độ cũ: Hành trình tìm kiếm chỗ đứng của Albania trên bản đồ thế giới
Kể từ năm 1992, Albania bước vào giai đoạn chuyển đổi đầy thách thức từ một xã hội cộng sản khép kín sang một nền kinh tế thị trường tự do và một chế độ dân chủ đa nguyên. Quá trình chuyển đổi này đầy khó khăn và phức tạp, với những vấn đề như bất ổn chính trị, tham nhũng, tội phạm có tổ chức, khủng hoảng kinh tế và bất bình đẳng xã hội.
Dù đối mặt với vô vàn khó khăn, Albania đã đạt được những bước tiến đáng kể trong việc củng cố nền dân chủ, phát triển kinh tế và hội nhập quốc tế. Albania gia nhập NATO năm 2009 và đang nỗ lực để trở thành thành viên của Liên minh châu Âu.
Hành trình từ một quốc gia bị cô lập và lạc hậu, Albania ngày nay đang từng bước khẳng định vị thế của mình trên bản đồ thế giới. Câu chuyện về Albania là minh chứng cho sức mạnh của khát vọng tự do, tinh thần kiên cường của người dân trong việc vượt qua quá khứ đen tối để kiến tạo một tương lai tươi sáng hơn.
