Babylon, cái tên gợi lên hình ảnh về một đế chế hùng mạnh với những kỳ quan kiến trúc vĩ đại và những câu chuyện lịch sử đầy bí ẩn. Nằm ở vùng Lưỡng Hà màu mỡ, Babylon đã chứng kiến sự thăng trầm của nhiều triều đại, từ thời kỳ hoàng kim rực rỡ đến sự sụp đổ bi thảm. Bài viết này sẽ đưa bạn đọc vào một hành trình xuyên suốt lịch sử Babylon, từ những ngày đầu hình thành đến khi sụp đổ dưới đế chế Ba Tư hùng mạnh.
Nguồn Gốc Của “Cửa Ngõ Thiên Đường”
Nằm nép mình trên vùng đất phì nhiêu giữa hai dòng sông Tigris và Euphrates, Babylon là một trong những thành phố cổ xưa nhất thế giới. Cái tên Babylon bắt nguồn từ tiếng Akkad “Bab-ili”, có nghĩa là “Cửa ngõ của các vị thần”. Tuy nhiên, Kinh Thánh lại giải thích tên gọi Babylon theo một cách chơi chữ đầy ẩn ý. Theo sách Sáng Thế, Babylon bắt nguồn từ chữ “bâlal” trong tiếng Do Thái, có nghĩa là “làm cho lộn xộn”. Theo đó, Babylon, từ “Cửa ngõ Thiên Đường” đã trở thành “sự lộn xộn của ngôn ngữ” và là nơi khởi nguồn cho sự phân tán của nhân loại.
Hammurabi – Vị Hoàng Đế Đầu Tiên Của Babylon
Tàn tích thành phố Babylon cổ
Babylon ban đầu chỉ là một thị trấn nhỏ bé, cho đến khi Hammurabi, vị vua thứ sáu của triều đại Amorite, lên ngôi vào năm 1792 TCN. Hammurabi là một nhà lãnh đạo tài ba và đầy tham vọng. Ông đã thống nhất các tiểu quốc Lưỡng Hà thành một đế chế Babylon hùng mạnh, trải dài từ Vịnh Ba Tư đến Địa Trung Hải. Để củng cố đế chế, Hammurabi cho xây dựng một hệ thống luật pháp toàn diện, được biết đến với tên gọi “Bộ luật Hammurabi”. Bộ luật này được khắc trên một tấm bia đá bazan đen, ghi lại 282 điều luật bao quát hầu hết các khía cạnh của đời sống xã hội, từ thương mại, hôn nhân, thừa kế đến hình phạt cho các tội ác.
Thời Kỳ Hỗn Loạn Và Sự Trỗi Dậy Của Đế Chế Assyria
Sau khi Hammurabi qua đời, đế chế Babylon dần suy yếu và tan rã. Lưỡng Hà rơi vào thời kỳ hỗn loạn với sự tranh giành quyền lực giữa các bộ tộc và tiểu quốc. Đến giữa thiên niên kỷ thứ 2 TCN, một cường quốc mới trỗi dậy ở phía bắc Lưỡng Hà: Đế chế Assyria. Với quân đội hùng mạnh và thiện chiến, người Assyria đã chinh phục Babylon và biến nó thành một tỉnh của đế chế vào thế kỷ thứ 8 TCN.
Babylon Giữa Cục Diện Tam Mã Assyria – Judah – Babylon
Phù điêu của một vị hoàng đế Assyria, có thể là Sennacherib (trị vì 705–681 TCN)
Dưới thời Assyria cai trị, người Babylon liên tục vùng lên đấu tranh giành độc lập. Đồng thời, một vương quốc nhỏ bé ở phía tây Assyria là Judah cũng nổi lên như một thế lực đáng gờm. Dưới sự lãnh đạo của vua Hezekiah, Judah liên minh với các vương quốc láng giềng chống lại ách thống trị của người Assyria. Cuộc xung đột giữa Assyria, Judah và Babylon đã tạo nên một trong những chương sử kịch tính nhất của Cận Đông cổ đại.
Năm 701 TCN, hoàng đế Sennacherib của Assyria đem quân tấn công Judah và bao vây Jerusalem. Mặc dù bị áp đảo về quân số, vua Hezekiah vẫn kiên quyết chống trả. Theo ghi chép trong Kinh Thánh, một thiên sứ của Chúa đã giáng xuống và tiêu diệt 185.000 quân Assyria trong một đêm, buộc Sennacherib phải rút quân. Tuy nhiên, các sử liệu Assyria không hề đề cập đến sự kiện này.
Sự Trở Lại Của Babylon Và Triều Đại Naboukhodonosor II
Sau nhiều thế kỷ chịu đựng ách đô hộ của Assyria, người Babylon đã vùng lên giành lại độc lập vào năm 626 TCN dưới sự lãnh đạo của Nabopolassar, một thủ lĩnh người Chaldea. Nabopolassar liên minh với người Medes, một bộ tộc hùng mạnh đến từ phía đông, cùng nhau tấn công và tiêu diệt đế chế Assyria. Nineveh, kinh đô của Assyria, bị san bằng vào năm 612 TCN.
Naboukhodonosor II, con trai của Nabopolassar, lên ngôi vua vào năm 605 TCN. Ông là một vị hoàng đế vĩ đại, người đã đưa Babylon bước vào thời kỳ hoàng kim rực rỡ nhất trong lịch sử. Naboukhodonosor II tiếp tục mở rộng đế chế Babylon, chinh phục các vùng đất rộng lớn ở Cận Đông, bao gồm cả Judah. Ông đã bao vây và chiếm Jerusalem hai lần, vào năm 597 TCN và 586 TCN. Sau lần thất thủ thứ hai, Jerusalem bị phá hủy hoàn toàn, Đền thờ Solomon bị đốt cháy, và người Do Thái bị bắt đi đày sang Babylon, mở đầu cho giai đoạn “Lưu đày Babylon” đầy bi thương trong lịch sử Do Thái giáo.
Bản đồ đế chế Assyria qua các thời kỳ
Không chỉ là một chiến binh bất bại, Naboukhodonosor II còn là một nhà kiến trúc đại tài. Ông cho xây dựng lại Babylon thành một kinh đô tráng lệ với những công trình kiến trúc đồ sộ và lộng lẫy, bao gồm cổng Ishtar, đại lộ Processional Way, và vườn treo Babylon – một trong bảy kỳ quan của thế giới cổ đại.
Vườn Treo Babylon – Món Quà Tình Yêu Cho Hoàng Hậu
Hình dung về vườn treo Babylon
Trong số những công trình kiến trúc vĩ đại của Babylon, vườn treo Babylon là công trình nổi tiếng nhất. Theo sử sách, vườn treo được xây dựng bởi Naboukhodonosor II để dành tặng cho người vợ yêu quý của mình là hoàng hậu Amytis, một công chúa đến từ vùng núi Media xanh mát. Vườn treo được xây dựng như một ngọn núi nhân tạo với nhiều tầng, mỗi tầng là một khu vườn xanh mướt với đủ loại cây cối, hoa lá rực rỡ. Hệ thống tưới tiêu phức tạp được thiết kế để đưa nước từ sông Euphrates lên tưới cho cây cối. Vườn treo Babylon là minh chứng cho tình yêu và lòng chung thủy của Naboukhodonosor II dành cho Amytis, đồng thời là biểu tượng cho quyền lực và sự giàu có của đế chế Babylon.
Sự Suy Vong Của Babylon Và Cuộc Chinh Phạt Của Cyrus Đại Đế
Sau khi Naboukhodonosor II qua đời, đế chế Babylon bắt đầu suy yếu. Các vị vua kế vị không đủ tài năng và uy tín để duy trì sự ổn định và hùng mạnh của đế chế. Trong khi đó, một thế lực mới trỗi dậy ở phía đông: Đế chế Ba Tư dưới sự lãnh đạo của Cyrus Đại Đế.
Năm 539 TCN, Cyrus Đại Đế đem quân tấn công Babylon. Kinh thành Babylon, với những bức tường thành kiên cố và hệ thống phòng thủ vững chắc, được cho là bất khả xâm phạm. Tuy nhiên, Cyrus Đại Đế đã sử dụng một chiến lược tấn công táo bạo và thông minh. Ông ra lệnh cho quân lính đào một con kênh dẫn nước từ sông Euphrates, làm hạ thấp mực nước sông. Nhờ đó, quân Ba Tư có thể vượt sông tiến vào thành Babylon mà không gặp phải sự kháng cự nào đáng kể.
Babylon Dưới Sự Cai Trị Của Ba Tư
Sau khi chinh phục Babylon, Cyrus Đại Đế cho phép người Do Thái bị lưu đày ở Babylon được trở về quê hương Jerusalem. Ông cũng thực hiện một chính sách khoan dung đối với các dân tộc bị chinh phục, cho phép họ giữ gìn tôn giáo, ngôn ngữ và phong tục tập quán của mình. Babylon, dưới sự cai trị của Ba Tư, vẫn là một trung tâm thương mại và văn hóa quan trọng.
Bản đồ đế chế Ba Tư (539 TCN–333 TCN)
Sự sụp đổ của Babylon đánh dấu sự kết thúc cho một trong những đế chế hùng mạnh nhất trong lịch sử Cận Đông cổ đại. Tuy nhiên, di sản của Babylon vẫn còn tồn tại đến ngày nay qua những tàn tích kiến trúc vĩ đại, những bộ luật cổ xưa và những câu chuyện lịch sử đầy bí ẩn.
Kết Luận
Babylon, từ một thị trấn nhỏ bé bên dòng sông Euphrates, đã vươn lên trở thành trung tâm của một đế chế hùng mạnh, để lại dấu ấn sâu đậm trong lịch sử nhân loại. Sự thịnh vượng của Babylon gắn liền với những vị vua tài ba như Hammurabi và Naboukhodonosor II, những người đã đặt nền móng cho một nền văn minh rực rỡ. Tuy nhiên, cũng như bao đế chế khác trong lịch sử, Babylon không thể thoát khỏi vòng xoay của thịnh suy. Sự suy yếu từ bên trong và sức ép từ những thế lực mới nổi đã dẫn đến sự sụp đổ của đế chế Babylon. Câu chuyện về Babylon là một lời nhắc nhở về quy luật thịnh suy của lịch sử, về sự trỗi dậy và lụi tàn của các đế chế.
Tài Liệu Tham Khảo
- Phạm Hữu Quang, Dẫn Nhập Thánh Kinh, NXB Tôn Giáo, TP.HCM, 2018.
- Herodotus, Lịch Sử, NXB Thế Giới, Hà Nội, 2019.
- Lịch Sử Thế Giới – Chân Dung Nhân Loại Theo Dòng Lịch Sử, Viện Smithsonian, NXB Dân Trí, Hà Nội, 2017.
- Mortimer Chamber, Lịch Sử Văn Minh Phương Tây, NXB Văn Hóa Thông Tin, Hà Nội, 2004.
