Cuối những năm 2000, Trung Quốc rộn ràng với những cuộc thảo luận về “sự trỗi dậy” của một cường quốc. Bộ phim tài liệu “Nước lớn trỗi dậy” năm 2006 đã khơi dậy niềm tự hào dân tộc và khát vọng phục hưng Trung Hoa. Tuy nhiên, bên kia bờ biển, Nhật Bản, một cường quốc kinh tế khác ở phương Đông, lại có một góc nhìn hoàn toàn trái ngược. Họ không hô hào về sự trỗi dậy mà lại tập trung vào những nguy cơ tiềm ẩn, thể hiện qua sự quan tâm đặc biệt đến tác phẩm “Nước Nhật chìm đắm”. Điều gì đã tạo nên sự khác biệt này? Bài viết này sẽ phân tích bài học lịch sử của Nhật Bản, từ đó rút ra những bài học quý giá cho các quốc gia trên con đường phát triển.
Nỗi Lo Âu Phòng Xa Của Người Nhật
Ngay từ những năm 1970, khi vượt qua các cường quốc Tây Âu để trở thành nền kinh tế lớn thứ hai thế giới, người Nhật không hề tự mãn. Thay vào đó, họ lại lo lắng về tương lai, thể hiện rõ nét qua sự đón nhận nồng nhiệt dành cho tiểu thuyết “Nước Nhật chìm đắm”. Ba mươi năm sau, khi kinh tế Nhật Bản tăng trưởng mạnh mẽ, họ tiếp tục làm lại bộ phim cùng tên, một lần nữa cảnh tỉnh người dân về những nguy cơ tiềm ẩn.
Hình ảnh tàu cao tốc Nhật Bản – biểu tượng của sự phát triển kinh tế, nhưng người Nhật vẫn luôn giữ thái độ cảnh giác.
Sự lo âu phòng xa này đã ăn sâu vào văn hóa Nhật Bản. Chính phủ và các nhân vật có ảnh hưởng thường xuyên nhắc nhở người dân về những nguy cơ như thiên tai, khan hiếm tài nguyên và biến đổi khí hậu. Ngay cả khi kinh tế phát triển tốt, người Nhật vẫn giữ thái độ khiêm tốn, luôn tự kiểm điểm và suy nghĩ về tương lai.
Nguồn Gốc Của Tâm Lý Lo Âu
Ý thức lo âu phòng xa của người Nhật bắt nguồn từ nhiều yếu tố. Thứ nhất, điều kiện địa lý đặc thù của một quốc đảo với diện tích nhỏ hẹp, tài nguyên khan hiếm và thường xuyên phải đối mặt với thiên tai đã hình thành nên tính cách cẩn trọng, tiết kiệm và luôn chuẩn bị cho những tình huống xấu nhất.
Thứ hai, những áp lực từ bên ngoài như chương trình hạt nhân của Triều Tiên, quan hệ căng thẳng với Hàn Quốc, tranh chấp lãnh thổ với Nga và sự trỗi dậy của Trung Quốc cũng khiến người Nhật luôn cảnh giác. Ngay cả mối quan hệ với Mỹ, dù mang lại nhiều lợi ích, cũng tạo ra những áp lực nhất định.
Thứ ba, truyền thống văn hóa, đặc biệt là ảnh hưởng của tư tưởng Khổng Mạnh, cũng góp phần hun đúc nên ý thức lo âu phòng xa này. Những câu nói như “Kẻ không nghĩ xa tất có nỗi lo buồn gần” hay “Sống biết lo xa, chết sẽ yên lành” đã trở thành kim chỉ nam cho lối sống của người Nhật.
Ba Bài Học Lớn Trong Quá Trình Hiện Đại Hóa
Để hiểu rõ hơn về tâm lý lo âu phòng xa của người Nhật, chúng ta cần nhìn lại ba bài học lớn trong quá trình hiện đại hóa đầy trắc trở của đất nước này.
-
Bài học thứ nhất: Giữa thế kỷ 19, khi bị ép buộc mở cửa giao thương với phương Tây, Nhật Bản đã chọn con đường học hỏi từ các nước mạnh hơn. Bài học này đã hun đúc nên ý chí tự cường và tinh thần cảnh giác.
-
Bài học thứ hai: Sau khi trở nên hùng mạnh, Nhật Bản đã rơi vào chủ nghĩa bành trướng và gây ra chiến tranh. Thất bại trong Chiến tranh thế giới thứ hai là một bài học đau xót, nhắc nhở họ về hậu quả của sự tự mãn và hiếu chiến.
-
Bài học thứ ba: Cuối những năm 1980, bong bóng kinh tế Nhật Bản vỡ tan, khiến nền kinh tế rơi vào suy thoái kéo dài. Sự kiện này một lần nữa cảnh tỉnh người Nhật về sự cần thiết của việc giữ vững tinh thần thận trọng và ý thức lo âu phòng xa.
Bài Học Cho Trung Quốc Và Thế Giới
Câu chuyện của Nhật Bản là một bài học quý giá cho Trung Quốc và các quốc gia đang trên đà phát triển. Sự trỗi dậy không chỉ đơn thuần là tăng trưởng kinh tế mà còn là sự phát triển bền vững, đi kèm với ý thức trách nhiệm và sự cảnh giác trước những nguy cơ tiềm ẩn. Việc học hỏi kinh nghiệm của Nhật Bản, đặc biệt là ý thức lo âu phòng xa, sẽ giúp các quốc gia tránh được những sai lầm trong quá khứ và xây dựng một tương lai vững chắc hơn.
Tài liệu tham khảo:
- Canh Hân. 日本人为何不爱谈崛起? (Vì sao người Nhật không thích bàn chuyện trỗi dậy).
- Canh Hân. 与我心态不相同日本人不爱谈崛起源于3大教训 (Tâm trạng của tôi khác với người Nhật, họ không thích bàn chuyện trỗi dậy vì 3 bài học lớn).
- Canh Hân. 日本人不爱谈崛起 (Người Nhật không thích bàn chuyện trỗi dậy).
