Bán đảo Ả Rập, vùng đất khô cằn nhưng giàu tài nguyên, luôn là nơi giao thoa của các nền văn minh và cũng là mảnh đất chứng kiến biết bao biến động lịch sử. Sau Thế chiến thứ nhất, sự sụp đổ của Đế chế Ottoman đã mở ra một chương mới cho khu vực này, với những hứa hẹn về độc lập và tự chủ. Tuy nhiên, thực tế lại phức tạp hơn nhiều, khi các cường quốc phương Tây như Anh và Pháp vẫn duy trì ảnh hưởng mạnh mẽ, xen lẫn với những tham vọng chính trị và kinh tế. Giữa bối cảnh đó, những cuộc tranh giành quyền lực, những âm mưu chính trị và những xung đột sắc tộc đã tạo nên một bức tranh đầy biến động của Bán đảo Ả Rập trong nửa đầu thế kỷ 20.
Vương triều non trẻ giữa vòng xoáy chính trị
Năm 1915, T.E. Lawrence, sĩ quan tình báo Anh, đã khơi mào cuộc nổi dậy của gia tộc Hashemite chống lại Ottoman, hứa hẹn về một nền độc lập cho người Ả Rập sau chiến tranh. Feisal, con trai của Sharif Hussein, được Lawrence hết mực tin tưởng và ủng hộ, đã dẫn quân chiếm Damascus năm 1918. Tuy nhiên, Anh và Pháp đã bội ước, chia cắt khu vực này cho riêng mình. Feisal bị trục xuất khỏi Damascus, còn Sharif Hussein cay đắng chứng kiến sự phản bội của Anh. Để xoa dịu tình hình, Anh lập Feisal I làm vua Iraq và người con trai khác của Hussein, Abdullah I, làm vua Transjordan (sau này là Jordan).
Transjordan, một vùng đất nghèo khó, phần lớn là sa mạc, lại là nơi Abdullah I phải trị vì. Sự bất mãn của dân chúng, sự chia rẽ nội bộ, và sự phụ thuộc vào viện trợ của Anh đã khiến cho vương quốc này luôn trong tình trạng bất ổn. Sau chiến tranh Ả Rập-Israel năm 1949, Transjordan sáp nhập Bờ Tây sông Jordan, đổi tên thành Jordan, nhưng tình hình chính trị vẫn không mấy khả quan. Sự xuất hiện của một lượng lớn người Palestine tị nạn đã làm trầm trọng thêm sự chia rẽ trong xã hội Jordan, tạo nên một mảnh đất màu mỡ cho những âm mưu chính trị.
Năm 1951, Abdullah I bị ám sát tại Jerusalem. Con trai ông, Talal, lên ngôi nhưng nhanh chóng bị Anh lật đổ. Hussein, cháu nội của Abdullah I, khi đó mới 17 tuổi, đã lên ngôi vua trong bối cảnh đầy khó khăn và thử thách. Một vị vua trẻ tuổi, ham mê tốc độ và xe hơi, bỗng chốc phải gánh vác trọng trách của một quốc gia nghèo nàn, chia rẽ và đầy bất ổn.
Bản đồ Trung Đông thể hiện vị trí của Jordan và các quốc gia lân cận.
Cuộc đấu tranh sinh tồn của vị vua trẻ
Hussein phải đối mặt với vô số khó khăn: sự chia rẽ nội bộ giữa người Jordan bản địa và người Palestine tị nạn, sự can thiệp của các nước láng giềng, và sự phụ thuộc vào viện trợ của Anh. Ông đã phải chứng kiến nhiều cuộc đảo chính, nhiều lần bị ám sát hụt, và luôn phải sống trong lo sợ. Tuy nhiên, Hussein đã thể hiện sự can đảm và khôn ngoan đáng kinh ngạc. Ông đã thành công trong việc duy trì ngai vàng và ổn định tình hình đất nước, trở thành một trong những vị vua trị vì lâu nhất trong lịch sử Ả Rập hiện đại.
Năm 1957, Hussein đối mặt với một cuộc khủng hoảng chính trị nghiêm trọng khi các bộ trưởng thân Nasser từ chức và dân chúng biểu tình phản đối việc Jordan gia nhập Hiệp ước Baghdad. Sự can thiệp của quân đội trung thành với nhà vua và sự ủng hộ của Ả Rập Saudi đã giúp Hussein vượt qua cơn bão chính trị này.
Ả Rập: Cuộc chiến giữa dầu mỏ và quyền lực
Bên cạnh những cuộc đấu tranh chính trị nội bộ, Bán đảo Ả Rập còn là nơi diễn ra cuộc cạnh tranh khốc liệt giữa các cường quốc về dầu mỏ. Sự cạnh tranh giữa “dầu lửa Anh bảng” và “dầu lửa Mỹ kim” đã tạo ra những bất ổn và xung đột trong khu vực. Việc xây dựng đường ống dẫn dầu từ Ả Rập Saudi đến Địa Trung Hải là một minh chứng rõ nét cho cuộc chiến này.
Bản đồ Cộng hòa Ả Rập Thống nhất.
Sự trỗi dậy của chủ nghĩa dân tộc Ả Rập do Nasser lãnh đạo đã tạo ra một thách thức mới cho các cường quốc phương Tây. Việc thành lập Cộng hòa Ả Rập Thống nhất giữa Ai Cập và Syria năm 1958 là một bước tiến quan trọng trong phong trào này. Tuy nhiên, Cộng hòa Ả Rập Thống nhất cũng đối mặt với nhiều khó khăn và thách thức, đặc biệt là sự chia rẽ nội bộ và sự can thiệp của các nước láng giềng.
Bài học lịch sử
Câu chuyện về Bán đảo Ả Rập trong những năm giữa thế kỷ 20 là một minh chứng rõ nét cho sự phức tạp của lịch sử và chính trị quốc tế. Những hứa hẹn về độc lập và tự chủ sau Thế chiến thứ nhất đã nhanh chóng bị lu mờ bởi những tham vọng chính trị và kinh tế của các cường quốc. Bán đảo Ả Rập, với nguồn tài nguyên dầu mỏ dồi dào, đã trở thành chiến trường của những cuộc tranh giành quyền lực, những âm mưu chính trị và những xung đột sắc tộc. Câu chuyện của Hussein, vị vua trẻ tuổi phải gánh vác trọng trách của một quốc gia đầy bất ổn, là một bài học về sự can đảm, khôn ngoan và khả năng lãnh đạo trong những thời khắc khó khăn. Lịch sử Bán đảo Ả Rập cũng nhắc nhở chúng ta về tầm quan trọng của sự đoàn kết, độc lập và tự chủ trong việc xây dựng một tương lai hòa bình và thịnh vượng.
Tài liệu tham khảo
- Nguyễn Hiến Lê, Bán đảo Ả Rập.
