Sự tồn tại song song của hai miền Mông Cổ, một độc lập và một là khu tự trị thuộc Trung Quốc, luôn là câu hỏi lớn đối với nhiều người. Liệu Trung Quốc có phải là nguyên nhân duy nhất dẫn đến sự chia cắt này, hay còn những yếu tố nào khác? Bài viết này sẽ đưa chúng ta ngược dòng lịch sử, tìm hiểu về chính phủ bù nhìn Mông Cương trong Thế chiến II và những biến động chính trị tại Cộng hòa Nhân dân Mông Cổ, để từ đó hé lộ câu trả lời cho câu hỏi hóc búa trên.
Bối cảnh lịch sử đầu thế kỷ 20 cho thấy một Trung Quốc suy yếu, chìm trong nội chiến và bị ngoại bang xâm lược. Trong khi đó, Mông Cổ độc lập nhận được sự hỗ trợ từ Liên Xô, phát triển mạnh mẽ và có đủ khả năng sáp nhập Nội Mông. Tuy nhiên, điều này đã không xảy ra. Để lý giải cho nghịch lý này, chúng ta cần tìm hiểu về một chính phủ bù nhìn ít được biết đến: Mông Cương.
Cuộc xâm lược của Nhật Bản và sự ra đời của Mông Cương
Năm 1931, Nhật Bản xâm lược Mãn Châu, thiết lập chính quyền bù nhìn Mãn Châu Quốc. Tiếp đó, từ 1933 đến 1936, quân đội Mãn Châu và Nhật Bản mở chiến dịch chiếm đóng Nội Mông, trọng tâm là tỉnh Chahar. Điều đáng chú ý là quân Nhật chỉ đóng vai trò thứ yếu trong chiến dịch này, chủ lực lại là quân Mãn Châu.
Hoàng tử Demchugdongrub, người đứng đầu chính phủ bù nhìn Mông Cương.
Sau khi Mãn Châu rút quân theo lệnh của Nhật Bản, người Nhật dựng lên chính phủ bù nhìn do hoàng tử Demchugdongrub, một quý tộc Mông Cổ, đứng đầu. Chính phủ này được gọi là “Mông Cổ quân chính phủ”. Tuy nhiên, lực lượng quân sự non trẻ của Demchugdongrub nhanh chóng bị quân Trung Hoa Dân Quốc đánh bại trong chiến dịch Tuy Viễn năm 1936. Chiến thắng này có ý nghĩa tinh thần to lớn đối với Trung Hoa Dân Quốc, gieo hy vọng về khả năng kháng cự trước quân Nhật.
Năm 1939, dưới áp lực của Nhật Bản, chính phủ quân sự của Demchugdongrub liên minh với các thủ lĩnh Mãn Châu và quân phiệt người Hán ở Sơn Tây, thành lập “Mông Cương Liên hiệp tự trị chính phủ”. Trong bài phát biểu thành lập chính phủ, Demchugdongrub tuyên bố khôi phục “Mông Cổ cố hữu cương thổ”, đánh dấu sự ra đời của nhà nước Mông Cương.
Mông Cương trong Thế chiến II
Mặc dù là chính phủ bù nhìn thân Nhật, Mông Cương lại có vai trò mờ nhạt trong Thế chiến II. Quân đội Mông Cương được xây dựng nhỏ bé, chủ yếu là kỵ binh, và không tham gia vào các hoạt động quân sự đáng kể. Về kinh tế, Mông Cương hợp tác với Nhật Bản ở mức độ bình đẳng hơn so với các thuộc địa khác. Tiền giấy của Mông Cương, dù do Nhật Bản giúp đỡ phát hành, vẫn in năm theo lịch Trung Quốc.
Đại Thanh trừng và Nga hóa tại Cộng hòa Nhân dân Mông Cổ
Cùng thời điểm Mông Cương ra đời, Cộng hòa Nhân dân Mông Cổ bước vào giai đoạn đen tối dưới sự lãnh đạo của Khorloogiin Choibalsan – một người sùng bái Stalin. Choibalsan tiến hành cuộc Đại Thanh trừng, sát hại hàng ngàn Lạt ma, quan chức chính phủ và tướng lĩnh quân đội. Ông cũng chấp nhận thay thế chữ viết truyền thống của Mông Cổ bằng chữ Kirin.
Những biến động này tại Cộng hòa Nhân dân Mông Cổ đã ảnh hưởng sâu sắc đến quyết định của Demchugdongrub. Ông từ bỏ ý định thống nhất với một quốc gia đã từ bỏ chữ viết và tàn sát tầng lớp tu sĩ.
Số phận của Mông Cương và Demchugdongrub
Năm 1945, Mông Cương sụp đổ sau khi bị quân đội Liên Xô và Mông Cổ đánh bại. Demchugdongrub đầu hàng quân Cộng sản Trung Quốc và bị quản thúc. Năm 1949, ông cố gắng tái lập chính phủ tự trị nhưng thất bại và chạy sang Mông Cổ. Tuy nhiên, chỉ một năm sau, ông bị trục xuất về Trung Quốc và bị xét xử với tội danh cộng tác với Nhật Bản.
Sau khi được phóng thích năm 1964, Demchugdongrub cùng tướng Lý Thủ Thân cống hiến cho việc bảo tồn chữ viết Mông Cổ. Họ cùng nhau biên soạn “Từ điển tiếng Mông Cổ” bằng chữ viết truyền thống, góp phần gìn giữ di sản văn hóa cho các thế hệ sau.
Kết luận
Sự chia cắt của hai miền Mông Cổ không đơn thuần là kết quả của sự can thiệp từ Trung Quốc. Quyết định của Demchugdongrub, chịu ảnh hưởng bởi cuộc Đại Thanh trừng và Nga hóa tại Cộng hòa Nhân dân Mông Cổ, mới là yếu tố then chốt quyết định số phận của Nội Mông. Câu chuyện về Mông Cương và Demchugdongrub là một minh chứng cho những biến động phức tạp của lịch sử, nơi những quyết định cá nhân có thể định hình vận mệnh của cả một vùng đất.
Tài liệu tham khảo
- MacKinnon, Stephen R. China at War: Regions of China, 1937-1945.
