Từ trên cao, đền đài Angkor ẩn hiện giữa rừng già Campuchia như một ảo ảnh. Dưới cánh máy bay, những tàn tích của kinh đô một thời hùng mạnh trải dài từ hồ Tonle Sap đến dãy Kulen. Ngôi đền Banteay Samre thế kỷ 12, được trùng tu vào những năm 1940, hiện lên như minh chứng cho sự thịnh vượng của Đế chế Khmer thời Trung cổ. Được bao quanh bởi hai lớp tường đồng tâm, Banteay Samre chỉ là một trong hơn một ngàn ngôi đền mà người Khmer xây dựng tại Angkor, với quy mô và tham vọng sánh ngang với kim tự tháp Ai Cập.
Nội dung
Vương quốc Khmer tồn tại từ thế kỷ thứ 9 đến thế kỷ thứ 15, kiểm soát phần lớn Đông Nam Á, từ Myanmar đến Việt Nam. Angkor, thủ đô của vương quốc, từng là nơi sinh sống của 750.000 người, trải rộng trên diện tích gấp năm lần thành phố New York ngày nay, trở thành một trong những đô thị lớn nhất thế giới thời tiền công nghiệp. Tuy nhiên, vào cuối thế kỷ 16, khi các nhà truyền giáo Bồ Đào Nha đặt chân đến Angkor Wat, kinh đô huy hoàng này đã trở thành một phế tích hoang tàn.
Sự sụp đổ của Angkor là một trong những bí ẩn lớn nhất trong lịch sử. Nhiều giả thuyết được đưa ra, từ sự xâm lược của ngoại bang, thay đổi tôn giáo, đến sự chuyển dịch sang thương mại hàng hải. Tuy nhiên, người Angkor không để lại bất kỳ ghi chép nào giải thích sự suy tàn của vương quốc.
Khám phá mới về sự sụp đổ của Angkor
Các cuộc khai quật gần đây về hạ tầng của Angkor đã hé lộ một câu trả lời mới. Số phận của Angkor dường như đã được định đoạt bởi chính sự tinh xảo của hệ thống thủy lợi, vốn được xây dựng để biến các tiểu quốc thành một đế chế hùng mạnh. Nền văn minh Angkor đã học cách kiểm soát lũ lụt, nhưng lại suy tàn vì mất kiểm soát nguồn nước – tài nguyên quan trọng nhất của họ.
Cuộc sống ở Angkor vào cuối thế kỷ 13 được ghi lại bởi Chu Đạt Quan, một sứ thần Trung Quốc. Ông mô tả cuộc sống thường nhật, các lễ hội tôn giáo, và sự xa hoa của hoàng gia. Những phù điêu trên các đền đài cũng khắc họa cuộc sống hàng ngày, tín ngưỡng, và cả những cuộc chiến tranh. Các cuộc chiến tranh với Chiêm Thành và Ayutthaya, cùng với những tranh giành quyền lực nội bộ, đã làm suy yếu vương quốc.
Một số học giả tin rằng Angkor bị Ayutthaya chiếm đóng vào năm 1431. Tuy nhiên, Roland Fletcher, một nhà khảo cổ học tại Đại học Sydney, cho rằng Ayutthaya không hoàn toàn phá hủy Angkor, mà thậm chí còn đưa con trai của vua Ayutthaya lên ngôi. Sự chuyển đổi sang Phật giáo Tiểu Thừa vào thế kỷ 13 và 14 cũng được cho là một nguyên nhân góp phần vào sự suy yếu của Angkor, do làm xói mòn quyền lực của tầng lớp tinh hoa.
Hệ thống thủy lợi – Kiệt tác và điểm yếu của Angkor
Angkor sở hữu một hệ thống thủy lợi tinh vi gồm các kênh đào và hồ chứa nước, giúp tích trữ nước vào mùa khô và điều phối nước vào mùa mưa. Hệ thống này giúp Angkor phát triển mạnh mẽ, đảm bảo nguồn cung cấp nước ổn định cho nông nghiệp. Hồ Tây, một trong những hồ chứa nước lớn nhất, là minh chứng cho kỹ thuật xây dựng đỉnh cao của người Khmer. Tuy nhiên, chính hệ thống này lại trở thành điểm yếu của Angkor.
Các nhà nghiên cứu đã phát hiện ra bằng chứng cho thấy hệ thống thủy lợi đã bị hư hỏng, có thể do lũ lụt hoặc do chính người Khmer phá hủy để lấy vật liệu xây dựng. Sự cố này khiến Angkor dễ bị tổn thương trước biến đổi khí hậu. Nghiên cứu về vành cây cho thấy Đông Nam Á đã trải qua những đợt hạn hán và lũ lụt nghiêm trọng trong khoảng thời gian từ thế kỷ 14 đến thế kỷ 15.
Những biến động khí hậu này, cùng với những bất ổn chính trị và tôn giáo, đã đẩy Angkor đến bờ vực sụp đổ. Sự xâm lược của Ayutthaya diễn ra vào cuối một đợt hạn hán lớn, có thể là đòn kết liễu cho vương quốc.
Bài học từ Angkor
Sự sụp đổ của Angkor là bài học về giới hạn của trí tuệ con người. Người Khmer đã tạo ra một hệ thống thủy lợi kỳ diệu, nhưng lại không thể chống đỡ trước sức mạnh của thiên nhiên và những biến động xã hội. Câu chuyện của Angkor cũng là lời cảnh tỉnh cho các xã hội hiện đại về tầm quan trọng của việc thích ứng với biến đổi khí hậu.
Tài liệu tham khảo:
- Stone, R. (2009). Angkor. National Geographic.
Phụ lục:
- Chú thích về Núi Tu Di, Chu Đạt Quan, Vương quốc Ayutthaya, Chiến tranh Hoa Hồng, Lingam và Yoni, Thần Vishnu, Trường Viễn Đông Bác Cổ và El Niño.
