Một thế kỷ đã trôi qua kể từ ngày Thế chiến I bùng nổ, cướp đi sinh mạng hàng triệu người và làm thay đổi cục diện thế giới. Thảm kịch này thường được nhìn nhận như một tai nạn lịch sử, một chuỗi các sự kiện không may dẫn đến xung đột toàn diện. Tuy nhiên, liệu đây có phải là toàn bộ sự thật? Liệu có một bàn tay nào đó đã sắp đặt cho cuộc chiến, biến nó từ một khả năng thành hiện thực tàn khốc?
Học thuyết “Sự khác biệt mang tính động lực” và vai trò của nước Đức
Nhiều giả thuyết đã được đặt ra về nguyên nhân của Thế chiến I, từ cuộc chạy đua vũ trang đến chủ nghĩa dân tộc cực đoan, từ hệ thống liên minh đến xung đột lợi ích giữa các cường quốc. Tuy nhiên, Dale C. Copeland, trong cuốn sách Nguồn gốc của các cuộc đại chiến, đã đưa ra một góc nhìn khác, được gọi là “lý thuyết về những sự khác biệt mang tính động lực”. Lý thuyết này cho rằng các quốc gia đang suy yếu có xu hướng phát động chiến tranh khi họ nhận thấy vị thế của mình đang bị đe dọa bởi một cường quốc đang lên, ngay cả khi họ vẫn nắm giữ ưu thế quân sự. Chiến tranh, trong trường hợp này, được coi là giải pháp duy nhất để ngăn chặn sự trỗi dậy của đối thủ.
Hình ảnh minh họa về Thế chiến IHình ảnh: Một khoảnh khắc trong Thế chiến I
Copeland đã áp dụng lý thuyết này vào trường hợp của Thế chiến I và lập luận rằng nước Đức, chứ không phải Anh, mới là quốc gia chủ động khơi mào chiến tranh. Ông chỉ ra rằng Đức từ lâu đã lo ngại sự trỗi dậy của Nga, với nguồn lực và dân số khổng lồ. Sự lo ngại này càng trở nên cấp bách hơn khi Nga bắt đầu quá trình hiện đại hóa và tăng cường quân sự.
Bối cảnh chính trị và những toan tính của Đức
Trong những năm trước chiến tranh, Đức đã khéo léo ngăn chặn các cuộc khủng hoảng ở Balkan leo thang thành chiến tranh quy mô lớn. Tuy nhiên, sau vụ ám sát Thái tử Franz Ferdinand vào tháng 7 năm 1914, Đức đã thay đổi chiến lược. Copeland cho rằng các nhà lãnh đạo Đức, đứng đầu là Thủ tướng Theobald von Bethmann-Hollweg, tin rằng thời điểm này là thuận lợi nhất để phát động chiến tranh. Họ có thể đổ lỗi cho Nga là kẻ xâm lược, đảm bảo sự ủng hộ trong nước và lôi kéo Áo-Hung vào cuộc chiến. Quan trọng hơn, họ tin rằng sức mạnh của Đức đang ở đỉnh cao và nếu trì hoãn, Nga sẽ trở nên quá mạnh để đối phó.
Hình ảnh minh họa về Thế chiến IHình ảnh: Một bức ảnh hiếm hoi chụp chung các nhà lãnh đạo châu Âu trước Thế chiến I.
Copeland lập luận rằng Đức đã tích cực theo đuổi chiến tranh và thậm chí chủ động phá hoại các nỗ lực đàm phán hòa bình. Họ muốn một cuộc chiến tranh toàn diện hơn là một thỏa thuận, ngay cả khi thỏa thuận đó có thể đáp ứng hầu hết các yêu cầu của Áo-Hung.
Bài học lịch sử và những liên hệ với hiện tại
Việc Thế chiến I không phải là một tai nạn ngẫu nhiên mà là kết quả của chính sách có chủ đích của Đức mang đến những bài học quan trọng cho chúng ta ngày nay. Nó cho thấy rằng chiến tranh không phải là điều tất yếu, mà là sự lựa chọn của con người. Nó cũng cảnh báo về nguy hiểm của chủ nghĩa dân tộc cực đoan, chạy đua vũ trang và sự thiếu hiểu biết lẫn nhau giữa các quốc gia.
Một số nhà quan sát đã so sánh tình hình châu Á – Thái Bình Dương hiện nay với châu Âu trước Thế chiến I, đặc biệt là sự đối đầu giữa Trung Quốc và Nhật Bản, hoặc giữa Trung Quốc và Mỹ. Tuy nhiên, miễn là không có quốc gia nào nhìn nhận chiến tranh là có lợi cho mình, hòa bình vẫn có thể được duy trì.
Kết luận
Thế chiến I là một thảm kịch khủng khiếp, nhưng nó không phải là một tai nạn. Nó là kết quả của những toan tính chính trị, sự sợ hãi và tham vọng của một số cường quốc, đặc biệt là Đức. Bài học từ quá khứ này nhắc nhở chúng ta về tầm quan trọng của ngoại giao, hợp tác quốc tế và sự hiểu biết lẫn nhau trong việc duy trì hòa bình và ổn định toàn cầu.
Tài liệu tham khảo:
- Copeland, Dale C. Origins of Major Wars. Cornell University Press, 2000.
