Từ “Phù Tang” đã trở thành một mỹ từ quen thuộc khi nhắc đến Nhật Bản trong văn chương và đời sống của người Việt. Tuy nhiên, ít ai biết rằng nguồn gốc và ý nghĩa thực sự của từ này vẫn còn là một ẩn số, gây tranh cãi trong giới nghiên cứu lịch sử. Liệu Phù Tang có thực sự là Nhật Bản, hay chỉ là một miền đất huyền thoại trong tâm thức người xưa?
Hình ảnh minh họa về cây Phù Tang trong truyền thuyết.
Phù Tang: Đa Nghĩa Và Mơ Hồ
Trong tiếng Hán, “Phù” (扶) có nghĩa là nâng đỡ, giúp đỡ, còn “Tang” (桑) là cây dâu. Sự kết hợp này tạo nên một từ ghép đa nghĩa, khiến việc giải thích trở nên phức tạp. Các từ điển đưa ra nhiều cách hiểu khác nhau, từ cây thần thoại, phương Đông, đến đất nước mặt trời mọc (Nhật Bản). Tuy nhiên, ngay cả trong các từ điển tiếng Nhật, sự tồn tại của “Phù Tang” cũng không rõ ràng. Một số từ điển Nhật-Việt cũ ghi nhận “Phù Tang” là Nhật Bản, trong khi các từ điển mới hơn lại bỏ qua từ này. Điều này cho thấy ngay cả trong văn hóa Nhật Bản, ý nghĩa của “Phù Tang” cũng không được thống nhất.
Phù Tang Quốc Trong Sử Sách Trung Hoa
Các thư tịch cổ Trung Hoa như “Sơn Hải Kinh”, “Hoài Nam Tử”, “Lương Thư”, “Nam Sử” đều đề cập đến “Phù Tang” hoặc “Phù Tang quốc”. “Lương Thư” ghi lại câu chuyện về nhà sư Tuệ Thâm, tự xưng đến từ Phù Tang quốc, mô tả đất nước này nằm ở phía đông Trung Quốc, cách Đại Hán hơn hai vạn dặm, nơi có nhiều cây Phù Tang. Tuy nhiên, những mô tả về cây Phù Tang này lại không khớp với bất kỳ loài thực vật nào được biết đến.
Sự mơ hồ trong các ghi chép lịch sử đã dẫn đến nhiều giả thuyết khác nhau về vị trí của Phù Tang quốc. Một số cho rằng nó nằm ở Kyushu, Kanto, hoặc Tohoku của Nhật Bản ngày nay. Một số khác lại đặt nó ở bán đảo Triều Tiên, Sakhalin (Nga), hoặc thậm chí là Mexico. Giáo sư Shiratori Kurakichi, một học giả Nhật Bản, sau khi nghiên cứu kỹ lưỡng các nguồn sử liệu, đã kết luận rằng câu chuyện về Tuệ Thâm có thể là một trò bịp bợm.
Phù Tang Trong Văn Hóa Nhật Bản
Ở Nhật Bản, “Phù Tang” (Fusō) xuất hiện trong một số tác phẩm lịch sử và văn học, nổi bật nhất là “Phù Tang Lược Ký” (Fusō Ryakki) của nhà sư Kōen. Tuy nhiên, tác phẩm này tập trung vào lịch sử Phật giáo hơn là lịch sử Nhật Bản nói chung.
Các học giả Nhật Bản cũng có những quan điểm khác nhau về Phù Tang. Matsushita Kenrin cho rằng Phù Tang là một đất nước nằm ở phía đông Nhật Bản, trong khi Hirata Atsutane lại khẳng định Phù Tang chính là Nhật Bản, một xứ sở linh thiêng, nơi mặt trời mọc.
Từ Ngộ Nhận Đến Hiểu Biết
Việc sử dụng “Phù Tang” như một từ đồng nghĩa với Nhật Bản trong tiếng Việt có thể xem là một sự ngộ nhận dựa trên những ghi chép mơ hồ và thiếu thống nhất trong lịch sử.
Bài học lịch sử này nhắc nhở chúng ta về tầm quan trọng của việc tìm hiểu và kiểm chứng thông tin, đặc biệt là khi tiếp cận với các nền văn hóa khác nhau. Sự hiểu biết chính xác và sâu sắc về lịch sử và văn hóa sẽ giúp chúng ta tránh những ngộ nhận, xây dựng những cây cầu giao lưu văn hóa vững chắc hơn.
Tài liệu tham khảo
- Onochi Seiji, Từ điển tiếng Việt, Nxb Kazama Shobō, 1979.
- Tập thể tác giả Lê Đức Niệm, Trương Đình Nguyên, Trần Sơn… biên soạn, Từ điển Nhật-Việt, Nhà xuất bản Mũi Cà Mau, 1994.
- Morohashi Tetsuji, Đại từ điển Hán Hòa, Bản phát hành ngày 20 tháng 3 năm 1990, Công ty sách Daishūkan Shoten.
- Đại từ điển tiếng Nhật, Tái bản lần 2, Tập 11, NXB Shogakuan, năm 2001.
- Shinmura Izuru chủ biên, Kōjien, Tái bản lần thứ 6, Công ty sách Iwanami, năm 2008.
- Đại từ điển lịch sử Nhật Bản, NXB Yamakawa, năm 1997.
- Iki Ichirō, “Phù Tang quốc là ở vùng Kansai”, Nxb Ashishobō, năm 1995.
- Shiratori Kurakichi, “Shiratori Kurakichi toàn tập”, Tập 9, Công ty sách Iwanami, năm 1971.
