Sau thất bại của cuộc đổ bộ Vịnh Con Lợn vào tháng 4/1962 và cuộc Khủng hoảng Tên lửa Cuba tháng 10/1962, Tổng thống Mỹ John F. Kennedy bắt đầu nhận ra sự bất khả thi của việc lật đổ chế độ Fidel Castro bằng vũ lực. Thay vào đó, ông cân nhắc các chiến thuật khác, bao gồm cả việc tìm kiếm một thỏa hiệp tạm thời với Cuba, mở ra một chương bí mật trong quan hệ hai nước.
Bối cảnh thay đổi và những toan tính của Kennedy
Cuộc Khủng hoảng Tên lửa Cuba đã tác động mạnh mẽ đến tư duy của Kennedy. Ông nhận thấy nguy cơ của chiến tranh hạt nhân và khao khát một thế giới hòa bình hơn. Sự bất mãn của Cuba với việc Liên Xô rút tên lửa mà không hỏi ý kiến đã mở ra cho Mỹ một cơ hội. Kennedy tin rằng một thỏa thuận với Cuba sẽ giúp cải thiện quan hệ với Liên Xô, nhưng ông cũng muốn thăm dò mức độ nhượng bộ mà Cuba sẵn sàng thực hiện.
khung hoang ten lua CubaMột chiến hạm Mỹ chặn tàu Liên Xô chở tên lửa tới Cuba trong cuộc khủng hoảng tháng 10/1962.
Bài phát biểu của Kennedy tại Đại học Americana tháng 6/1963 thể hiện rõ mong muốn hòa bình này. Ông kêu gọi xem xét lại chính sách đối với Liên Xô, nhấn mạnh sự cần thiết của việc chung sống hòa bình giữa các quốc gia bất chấp khác biệt về ý thức hệ. Việc Mỹ và Liên Xô ký hiệp ước cấm thử nghiệm vũ khí hạt nhân và thiết lập đường dây nóng đã tạo ra một bầu không khí bớt căng thẳng, gián tiếp ảnh hưởng đến chính sách của Mỹ với Cuba.
Cố vấn Gordon Chase cho rằng việc “kéo Fidel Castro một cách từ từ về phía Mỹ” sẽ mang lại lợi ích lớn, nhưng cũng cảnh báo về sự phản đối từ các thế lực cực hữu trong nước và khả năng Castro từ chối. Mục tiêu của Mỹ vẫn không thay đổi: Triệt tiêu ảnh hưởng của Liên Xô tại Cuba và cuối cùng là lật đổ chế độ Castro, nhưng bằng một phương thức mềm dẻo hơn.
Tổng thống Kennedy (trái) và Cố vấn An ninh Quốc gia McGeorge Bundy.
Mở đường đối thoại
Tháng 4/1963, chính quyền Kennedy bắt đầu xem xét mọi khả năng để giải quyết “vấn đề Cuba”. Trong số các đề xuất, ý tưởng về một thỏa thuận với Cuba được xem xét nghiêm túc. Cố vấn An ninh Quốc gia McGeorge Bundy tin rằng cả Mỹ và Cuba đều có lợi ích kinh tế nếu thiết lập quan hệ. Cuộc đàm phán trả tự do cho 1.200 lính đánh thuê tham gia cuộc xâm lược Vịnh Con Lợn đã mở ra kênh đối thoại đầu tiên. Luật sư James Donovan, đại diện của Mỹ trong cuộc đàm phán, đã tiếp xúc với Fidel Castro và chuyển tải thông điệp của ông về việc sẵn sàng giải quyết bất đồng.
Tàu chiến và máy bay Mỹ áp sát lãnh hải Cuba trong cuộc Khủng hoảng Tên lửa tháng 10/1962.
Nhà báo Lisa Howard của đài ABC, sau cuộc phỏng vấn Fidel Castro tháng 4/1963, đã trở thành cầu nối quan trọng giữa hai nước. Bà thông báo cho William Attwood, Phó Đại sứ Mỹ tại Liên Hợp Quốc, về việc Castro muốn thiết lập liên lạc với chính quyền Mỹ và tìm kiếm một thỏa hiệp tạm thời. Attwood đã báo cáo lên cấp trên và được Kennedy chấp thuận tiếp xúc kín đáo với Đại sứ Cuba tại Liên Hợp Quốc, Carlos Lechuga.
Những cuộc gặp gỡ bí mật và thông điệp của Kennedy
Mục tiêu của Mỹ trong việc xích lại gần Cuba vẫn là vô hiệu hóa quốc đảo này và buộc Cuba phải nhượng bộ trong chính sách đối ngoại, đặc biệt là trong quan hệ với Liên Xô và việc ủng hộ các phong trào cách mạng ở Mỹ Latinh.
Lisa Howard Fidel Castro tại La Habana 1963.Nhà báo Lisa Howard (phải) phỏng vấn Fidel Castro tại Havana năm 1963.
Cuộc gặp không chính thức giữa Attwood và Lechuga tại nhà của Howard vào tháng 9/1963 đã mở ra một loạt các cuộc tiếp xúc bí mật. Lechuga đề nghị Attwood sang Cuba gặp Castro, nhưng Mỹ lo ngại rò rỉ thông tin. Hai bên tiếp tục trao đổi thông điệp thông qua nhà báo Howard và thư ký của Castro, Rene Vallejo.
Trước chuyến thăm Cuba của nhà báo Pháp Jean Daniel để phỏng vấn Castro, Kennedy đã gặp Daniel và gửi gắm thông điệp tới lãnh đạo Cuba. Kennedy thừa nhận sai lầm của Mỹ trong thời Batista, nhưng cũng chỉ trích Cuba vì trở thành “tiền đồn của Liên Xô” và đẩy thế giới đến bờ vực chiến tranh hạt nhân. Ông muốn tìm hiểu quan điểm của Castro về nguy cơ chiến tranh và khẳng định Mỹ sẵn sàng hợp tác với Cuba nếu hai bên giải quyết được bất đồng.
William Attwood, Phó Đại sứ Mỹ tại Liên Hợp Quốc, người tích cực tìm kiếm kênh liên lạc giữa Mỹ và Cuba.
Vụ ám sát Kennedy và sự thay đổi chính sách
Vụ ám sát Kennedy ngày 22/11/1963 đã chấm dứt mọi nỗ lực cải thiện quan hệ Mỹ-Cuba. Sự kiện này xảy ra đúng vào lúc Jean Daniel đang gặp Castro tại Havana để chuyển tải thông điệp của Kennedy.
Mặc dù có ý định đối thoại, Kennedy vẫn duy trì chính sách cứng rắn với Cuba. Ông phê duyệt các kế hoạch phá hoại kinh tế và ủng hộ các hoạt động chống Castro. CIA vẫn tiếp tục âm mưu ám sát Fidel Castro.
Đại sứ Cuba tại Liên Hợp Quốc Carlos Lechuga (trái), cầu nối quan trọng trong việc kết nối kênh liên lạc giữa Mỹ và Cuba.
Tổng thống Johnson, người kế nhiệm Kennedy, đã không tiếp tục chính sách xích lại gần Cuba. Ông lo ngại bị coi là mềm yếu với cộng sản, đặc biệt trong bối cảnh cuộc bầu cử tổng thống năm 1964. Mặc dù Castro vẫn bày tỏ thiện chí đối thoại, chính quyền Johnson đòi hỏi những tín hiệu rõ ràng hơn từ phía Cuba và tiếp tục chính sách thù địch.
Bài học lịch sử
Vụ ám sát Kennedy đã đóng lại cánh cửa đối thoại giữa Mỹ và Cuba, để lại câu hỏi về khả năng bình thường hóa quan hệ nếu Kennedy còn sống. Dù vậy, với yêu cầu Cuba phải cắt đứt quan hệ với Liên Xô và từ bỏ ủng hộ các phong trào cách mạng, khó có thể hy vọng vào một bước đột phá thực sự. Chủ quyền quốc gia là bất khả xâm phạm, và Cuba kiên quyết không nhượng bộ trước áp lực của Mỹ. Cuộc đối đầu giữa hai nước phản ánh mâu thuẫn giữa ý chí tự chủ của Cuba và tham vọng bá quyền của Mỹ, một mâu thuẫn đã tồn tại từ thế kỷ 19 và vẫn tiếp diễn cho đến ngày nay.
Rene Vallejo, người được Fidel Castro giao nhiệm vụ tiếp xúc với các quan chức Mỹ.
Bài viết này dựa trên bài viết gốc trên website Nghiên cứu Lịch sử.
Tài liệu tham khảo:
- Bài viết gốc: “Bí mật đằng sau mối quan hệ Mỹ-Cuba” trên website Nghiên cứu Lịch sử.
- Các hình ảnh được sử dụng trong bài viết gốc.
