Giấc mơ về một Kurdistan độc lập, tự chủ đã trải qua biết bao thăng trầm trong lịch sử, đặc biệt là tại Iraq. Từ những hy vọng mong manh sau Thế chiến I đến sự phản bội của các cường quốc, người Kurd đã nếm trải đủ mùi vị cay đắng của chính trị và xung đột. Bài viết này sẽ đưa chúng ta ngược dòng thời gian, tìm hiểu về hành trình đầy biến động của người Kurd ở Iraq, từ thời kỳ quân chủ đến cuộc nội chiến năm 1997, và lý giải tại sao giấc mơ thống nhất của họ vẫn còn dang dở.
Người Kurd tại Iraq đã chứng kiến vận mệnh của mình gắn liền với những biến động chính trị của đất nước này, trải qua thời kỳ quân chủ, thời kỳ Cộng sản và thời kỳ Saddam Hussein. Sau Thế chiến I, hy vọng về một nhà nước Kurd độc lập đã bị dập tắt bởi chủ nghĩa dân tộc Thổ Nhĩ Kỳ và sự ủng hộ của Liên Xô. Năm 1932, người Anh trao trả độc lập cho Iraq, nhưng đồng thời cũng chấp nhận yêu cầu của vua Iraq giữ vùng Kurdistan ở lại Iraq, chôn vùi giấc mơ tự chủ của người Kurd. Chính quyền quân chủ đàn áp các dân tộc thiểu số, đẩy nhiều lãnh đạo Kurd phải lưu vong, trong đó có Mustafa Barzani, người sau này trở thành anh hùng dân tộc Kurd. Nhiều người trong số họ tìm đến Liên Xô, và tư tưởng Cộng sản bắt đầu bén rễ trong phong trào ly khai của người Kurd.
Cộng hòa Mahabad và những hy vọng sớm nở chóng tàn
Năm 1946, Liên Xô thành lập Cộng hòa Mahabad ly khai tại Iran, thắp lên hy vọng độc lập cho người Kurd. Tuy nhiên, Liên Xô nhanh chóng từ bỏ sự ủng hộ này để đổi lấy dầu mỏ của Iran, đánh dấu lần thứ hai người Kurd bị phản bội. Cuộc cách mạng năm 1958 do các sĩ quan Cộng sản lãnh đạo đã lật đổ chế độ quân chủ Iraq, mở ra thời kỳ Cộng sản dưới sự lãnh đạo của Karim Qasim. Mustafa Barzani và các lãnh đạo Kurd khác trở về Iraq, và một thỏa thuận tự trị sơ sài được ký kết dưới sự trung gian của Liên Xô.
Ảnh: Mustafa Barzani và Stalin năm 1952, đánh dấu mối quan hệ phức tạp giữa người Kurd và Liên Xô.
Tuy nhiên, niềm vui ngắn chẳng tày gang. Năm 1963, đảng Ba’ath lên nắm quyền, Saddam Hussein nổi lên như một lãnh đạo đầy quyền lực. Chính quyền Ba’ath đàn áp tàn bạo Đảng Cộng sản Iraq, nhưng vùng người Kurd vẫn được bảo vệ bởi thỏa thuận tự trị trước đó. Sự tồn tại của một vùng thân Cộng sản ngay bên cạnh là mối đe dọa đối với Saddam Hussein.
Chiến tranh Kurd-Iraq và sự phản bội của Liên Xô
Năm 1965, quân đội Iraq tấn công vùng người Kurd, nhưng thất bại thảm hại do sự hỗ trợ của Liên Xô cho người Kurd. Tuy nhiên, năm 1972, Iraq ký kết thỏa thuận hợp tác với Liên Xô, buộc Liên Xô phải từ bỏ người Kurd. Năm 1974, chiến tranh Kurd-Iraq lần thứ hai nổ ra. Không còn sự hỗ trợ của Liên Xô, người Kurd thất bại, quyền tự trị bị tước bỏ, và vùng đất của họ bị sáp nhập vào Iraq với tên gọi “tỉnh Kurdistan”.
Ảnh: Bản đồ chính trị khu vực Kurdistan ở Iraq, thể hiện sự chia cắt giữa KDP và PUK.
Diệt chủng Anfal và cuộc nổi dậy 1991
Chiến tranh Iran-Iraq (1980-1988) là một thảm họa đối với người Kurd. Saddam Hussein cáo buộc người Kurd tiếp tay cho Iran và thực hiện chiến dịch “Diệt chủng Anfal”, giết hại hàng trăm nghìn người Kurd. Năm 1991, sau chiến tranh Vùng Vịnh, người Kurd nổi dậy. Saddam Hussein, bị kẹp giữa hai mặt trận, buộc phải giảng hòa và chấp nhận trao trả quyền tự trị cho người Kurd. “Khu tự trị Kurdistan” được thành lập.
Chia rẽ nội bộ và cuộc nội chiến 1997
Tuy nhiên, người Kurd lại bị chia rẽ sâu sắc giữa hai phe phái: KDP (Đảng Dân chủ Kurdistan) theo đường lối thế tục, thân Thổ Nhĩ Kỳ và PUK (Liên minh Yêu nước Kurdistan) theo đường lối cực tả, thân Iran. Sự can thiệp của Thổ Nhĩ Kỳ và Iraq càng làm sâu sắc thêm sự chia rẽ này. Năm 1996, nội chiến bùng nổ giữa KDP và PUK. Cuối cùng, KDP kiểm soát vùng Tây Bắc, còn PUK kiểm soát vùng Đông Nam.
Kết luận: Giấc mơ vẫn còn dang dở
Sự chia rẽ nội bộ và sự can thiệp của các thế lực bên ngoài đã khiến giấc mơ thống nhất và độc lập của người Kurd vẫn còn dang dở. Quyền tự trị mà họ giành được năm 1991 là một “món quà cay đắng” của Saddam Hussein, mang theo mầm mống của sự chia rẽ và xung đột. Hành trình của người Kurd tại Iraq là một minh chứng cho sự phức tạp của lịch sử và chính trị, đồng thời cũng là bài học về sự kiên cường và khát vọng tự do của một dân tộc.
