Cuối thế kỷ 19, triều đại Mãn Thanh suy yếu, vùng đất Nội Mông Cổ chìm trong bất ổn và mâu thuẫn sắc tộc. Giữa bối cảnh đó, một giáo phái bí mật mang tên Kim Đơn Đạo nổi lên, gieo rắc kinh hoàng và để lại vết sẹo sâu đậm trong lịch sử người Mông Cổ. Sự kiện này, tuy ít được biết đến, lại là một chương đen tối, mở ra một giai đoạn mới đầy biến động cho dân tộc này.
Mầm Mống Xung Đột Ở Nhiệt Hà
Nhiệt Hà, vùng đất nằm sát kinh đô Bắc Kinh, từng là nơi nghỉ mát của các hoàng đế nhà Thanh, lại là ngã ba giao thoa văn hóa Mãn – Hán – Mông. Sự phức tạp trong phân chia hành chính và sắc tộc đã tạo nên mâu thuẫn âm ỉ giữa các cộng đồng.
Ban đầu, vùng đất này thuộc về người Mãn và Mông Cổ. Tuy nhiên, chính sách “Nhạn Hành” dưới thời Khang Hy và “Tá Địa Dưỡng Dân” dưới thời Ung Chính đã mở đường cho dòng người Hán di cư đến đây khai hoang, lập nghiệp. Sự khác biệt trong lối sống du mục của người Mông Cổ và lối sống nông nghiệp của người Hán đã dẫn đến xung đột về đất đai, tài nguyên và quyền lợi.
Vị trí tỉnh Nhiệt Hà (Jehol) cũ trên bản đồ Trung Quốc hiện đại
Người Mông Cổ, với số lượng ít ỏi, chứng kiến đồng cỏ bị xâm lấn, rừng bị tàn phá. Thêm vào đó, sự thiếu hiểu biết về thương mại khiến họ thường bị người Hán trục lợi. Ngược lại, một số hoàng thân Mông Cổ lại lạm dụng quyền hành, hà hiếp người Hán. Sự yếu kém của triều đình Mãn Thanh trong việc quản lý, cùng với nạn tham nhũng của quan lại, đã khiến mâu thuẫn sắc tộc ngày càng leo thang.
Sự Trỗi Dậy Của Kim Đơn Đạo và Cuộc Nổi Loạn 1891
Giữa bối cảnh bất ổn, Kim Đơn Đạo, một giáo phái bí mật do Dương Duyệt Xuân sáng lập, đã lợi dụng khẩu hiệu “Phản Thanh Phục Minh” để tập hợp lực lượng. Với lời hứa về sự bảo vệ thần thánh nhờ “kim đơn”, Dương Duyệt Xuân đã thu hút hàng vạn tín đồ, chủ yếu là người Hán bất mãn với triều đình và người Mông Cổ.
Tháng 10 năm Quang Tự thứ 17 (1891), Kim Đơn Đạo phát động cuộc nổi loạn, tấn công dinh thự của hoàng thân Mông Cổ Kỳ Bối Đạt Tử Khắc Sấm, mở màn cho một cuộc thảm sát đẫm máu. Sự tàn bạo của quân nổi loạn được ghi lại bởi nhà thám hiểm Nga Alexey Matveevich Pozdneev, chứng kiến cảnh tượng man rợ khi quân Kim Đơn Đạo mổ bụng thai phụ và thiêu sống người vô tội.
Người Mông Cổ ở Nội Mông cuối thời Thanh
Sau khi chiếm được nhiều khu vực, quân Kim Đơn Đạo bắt đầu tàn sát người Mông Cổ và cả những người Hán không theo chúng. Hàng trăm nghìn người Mông Cổ bị giết hại, nhà cửa, đền thờ bị đốt phá. Sự kiện này được người Mông Cổ gọi là “Họa Mũ Đỏ”, ám chỉ màu mũ của quân nổi loạn.
Triều Đình Mãn Thanh Vào Cuộc và Sự Sụp Đổ Của Kim Đơn Đạo
Ban đầu, triều đình Mãn Thanh thờ ơ với biến loạn. Chỉ khi Kim Đơn Đạo giương cao khẩu hiệu “Phản Thanh”, nhà Thanh mới cử tướng Diệp Chí Siêu đem quân dẹp loạn. Với vũ khí hiện đại và chiến thuật vượt trội, quân triều đình nhanh chóng đánh bại quân Kim Đơn Đạo. Thủ lĩnh Dương Duyệt Xuân bị bắt và xử tử.
Diệp Chí Siêu, vị tướng nhà Thanh dẹp loạn Kim Đơn Đạo
Tuy nhiên, việc Diệp Chí Siêu báo cáo gian dối về số lượng người chết và đổ lỗi cho người Mông Cổ đã gây ra bất bình. Con số thực tế ước tính lên đến hơn 150.000 người, cao hơn nhiều so với con số chính thức.
Hậu Quả và Tác Động Lịch Sử
Biến loạn Kim Đơn Đạo đã để lại hậu quả nặng nề cho người Mông Cổ. Hàng trăm nghìn người thiệt mạng, hàng vạn người khác phải di cư về phía Bắc, đến Ngoại Mông. Sự kiện này được coi là “mở đầu cho lịch sử Mông Cổ hiện đại”, thúc đẩy phong trào canh tân và độc lập của Ngoại Mông.
Hoàng thân Gungsangnorbu, người khởi xướng canh tân Mông Cổ
Sự kiện này cũng cho thấy sự suy yếu của triều đình Mãn Thanh, không thể kiểm soát được tình hình trong nước, tạo điều kiện cho các thế lực bên ngoài can thiệp. Biến loạn Kim Đơn Đạo là một bài học đau xót về xung đột sắc tộc, sự thờ ơ của chính quyền và hậu quả tàn khốc của nó.
Tài liệu tham khảo:
- Borjigin Burensain (2004). The Complex Structure of Ethnic Conflict in the Frontier: Through the Debates around the ‘Jindandao Incident’ in 1891.
