Thập niên 1980 chứng kiến một trong những cuộc chiến tranh đẫm máu nhất lịch sử Trung Đông hiện đại: cuộc chiến giữa hai quốc gia láng giềng Iran và Iraq. Kéo dài suốt 8 năm, từ tháng 9/1980 đến tháng 8/1988, cuộc chiến này không chỉ cướp đi sinh mạng của ít nhất nửa triệu người mà còn gieo rắc đau thương, mất mát cho hàng triệu gia đình và để lại những hậu quả nặng nề về kinh tế, chính trị cho cả hai quốc gia.
Mầm Mống Xung Đột và Khởi Đầu Chiến Tranh
Cội rễ của cuộc xung đột bắt nguồn từ những tranh chấp lãnh thổ và bất đồng chính trị âm ỉ từ lâu giữa Iran và Iraq. Đặc biệt là vấn đề chủ quyền đối với con sông Shatt al-Arab, huyết mạch giao thông đường thủy quan trọng đối với cả hai quốc gia, đã trở thành tâm điểm tranh chấp.
Năm 1975, Hiệp định Algiers được ký kết, theo đó Iraq công nhận đường biên giới trên sông Shatt al-Arab chạy dọc theo toàn bộ dòng chảy chính là biên giới chính thức với Iran. Tuy nhiên, đến năm 1980, Tổng thống Iraq Saddam Hussein đơn phương tuyên bố Hiệp định Algiers vô hiệu, khẳng định toàn bộ con sông Shatt al-Arab thuộc chủ quyền của Iraq.
Bản đồ vị trí Iran và Iraq
Bên cạnh vấn đề biên giới, sự khác biệt về hệ tư tưởng chính trị và tôn giáo giữa hai quốc gia cũng là một yếu tố quan trọng dẫn đến chiến tranh. Cuộc Cách mạng Hồi giáo Iran năm 1979 đã lật đổ chế độ quân chủ do Shah Mohammad Reza Pahlavi lãnh đạo, thiết lập nhà nước Cộng hòa Hồi giáo do Ayatollah Ruhollah Khomeini đứng đầu. Sự trỗi dậy của Iran như một quốc gia Hồi giáo dòng Shiite đã khiến Saddam Hussein, nhà lãnh đạo của Iraq – một quốc gia có đa số người Hồi giáo dòng Sunni, lo ngại về nguy cơ ảnh hưởng của Iran đối với cộng đồng người Shiite tại Iraq.
Trong bối cảnh đó, ngày 22/9/1980, lấy cớ Iran liên tục có những hành động gây hấn, xâm phạm chủ quyền lãnh thổ, quân đội Iraq được lệnh tấn công ồ ạt vào lãnh thổ Iran, mở màn cho cuộc chiến tranh kéo dài 8 năm.
Giai Đoạn Giằng Co và Những Tổn Thất Nặng Nề
Giai đoạn đầu của cuộc chiến, quân đội Iraq với ưu thế về trang bị quân sự và yếu tố bất ngờ, đã nhanh chóng chiếm được một số vùng lãnh thổ của Iran. Tuy nhiên, Iran đã kiên cường chống trả, huy động lực lượng dân quân tình nguyện và phát động các cuộc phản công quyết liệt, đẩy lùi quân đội Iraq.
Lính Iraq trên chiến trường Iran – Iraq
Từ năm 1982, chiến trường rơi vào thế giằng co. Cả hai bên đều dồn lực lượng, phương tiện quân sự để giành giật từng tấc đất, biến cuộc chiến thành một cuộc chiến tiêu hao khốc liệt. Chiến tranh Iran-Iraq chứng kiến sự tàn bạo chưa từng có, với việc cả hai bên đều sử dụng vũ khí hóa học, tấn công vào các thành phố và cơ sở dân sự, gây ra thương vong lớn cho dân thường.
Những Nỗ Lực Chấm Dứt Chiến Tranh và Thỏa Thuận Ngừng Bắn
Trước những tổn thất to lớn về người và của do chiến tranh gây ra, cộng đồng quốc tế đã có nhiều nỗ lực nhằm chấm dứt cuộc chiến. Liên Hợp Quốc đã ban hành nhiều nghị quyết kêu gọi ngừng bắn, nhưng đều bị Iran hoặc Iraq phớt lờ.
Mãi đến năm 1988, khi cả Iran và Iraq đều đã kiệt quệ về kinh tế và quân sự, hai bên mới đồng ý chấp nhận ngừng bắn theo Nghị quyết 598 của Hội đồng Bảo an Liên Hợp Quốc.
Hậu Quả và Bài Học Lịch Sử
Chiến tranh Iran-Iraq kết thúc mà không bên nào giành được chiến thắng thực sự. Cả hai quốc gia đều phải gánh chịu những hậu quả nặng nề. Hàng trăm ngàn người thiệt mạng, hàng triệu người khác bị thương hoặc mất nhà cửa. Nền kinh tế của cả hai quốc gia đều bị tàn phá nghiêm trọng.
Cuộc chiến cũng để lại những bài học đắt giá về sự tàn khốc của chiến tranh, về việc giải quyết xung đột bằng biện pháp hòa bình và về vai trò của cộng đồng quốc tế trong việc ngăn chặn chiến tranh.
