Một buổi trưa tháng 9 năm 1973, tại nhà hàng Da Carla yên bình ở Santiago, Chile, tôi – một điệp viên CIA trẻ tuổi đang tận hưởng bữa trưa thì nhận được một lời nhắn khẩn. Linh cảm chẳng lành chợt đến, và quả đúng như vậy, cuộc gọi từ vợ tôi đã hé lộ một bí mật động trời: quân đội Chile sẽ đảo chính vào ngày 11/9, lật đổ Tổng thống Salvador Allende. Đây là mảnh ghép đầu tiên trong bức tranh hỗn loạn về cuộc đảo chính Chile 1973 mà tôi, với tư cách là một nhân chứng lịch sử, sẽ tái hiện lại một cách khách quan và chân thực.
Kênh Thông Tin Bí Mật và Bóng Ma Đảo Chính
Thông tin về cuộc đảo chính được xác nhận bởi một nguồn tin thứ hai, hé lộ thêm chi tiết về thời điểm bắt đầu: 7 giờ sáng. Ngay lập tức, tôi gửi một điện tín CRITIC tối mật tới Langley, thông báo cho Tổng thống Nixon và các quan chức cấp cao của Mỹ. Bức điện khẳng định sự tham gia của cả ba lực lượng vũ trang và carabineros (cảnh sát quốc gia) trong cuộc đảo chính sắp tới.
Hình ảnh quân đội Chile trong cuộc đảo chính 1973.
Điều này trái ngược với những cáo buộc cho rằng CIA là chủ mưu đứng sau cuộc đảo chính. Sự thật là CIA không hề lên kế hoạch lật đổ Allende vào năm 1973. Việc làm rõ sự thật này là cần thiết để đánh giá chính xác vai trò của CIA trong lịch sử và rút ra bài học cho các hoạt động tình báo sau này.
Từ Kế Hoạch Track II Đến Thay Đổi Chiến Lược
Tuy nhiên, phải thừa nhận rằng Mỹ đã từng can thiệp vào nội bộ Chile. Năm 1970, sau chiến thắng sít sao của Allende, Nixon đã chỉ thị cho CIA thực hiện Kế hoạch Track II nhằm ngăn cản Allende nhậm chức. Kế hoạch này thất bại thảm hại với vụ ám sát Tướng René Schneider, người phản đối can thiệp quân sự, và Allende vẫn nhậm chức. Vụ việc này là một sai lầm nghiêm trọng của Mỹ, cho thấy sự can thiệp thô bạo vào tiến trình dân chủ của một quốc gia khác.
Sau thất bại của Track II, Mỹ thay đổi chiến lược, tập trung vào việc hỗ trợ phe đối lập và ngăn chặn Allende phá hoại các thể chế dân chủ. CIA được giao nhiệm vụ thu thập thông tin tình báo, không được kích động đảo chính. Tuy nhiên, việc hỗ trợ phe đối lập vẫn tiếp diễn, với việc tuyển dụng các nguồn tin và thực hiện các hoạt động bí mật.
Cuộc Chiến Truyền Thông và Những Chiếc Xoong Nồi Rỗng
Một trong những nhiệm vụ quan trọng của CIA là “vấn đề truyền thông”, đặc biệt là mối quan hệ với tờ báo El Mercurio. CIA hỗ trợ tài chính cho tờ báo này để tiếp tục hoạt động, nhằm đảm bảo tự do báo chí. Mặc dù bị cáo buộc là công cụ của CIA, El Mercurio vẫn hoạt động độc lập về mặt biên tập, tập trung vào những vấn đề kinh tế xã hội dưới thời Allende.
Bên cạnh đó, CIA cũng tài trợ cho các hoạt động phản đối chính phủ. “Cuộc tuần hành của Những Chiếc Xoong Nồi Rỗng” là một ví dụ điển hình. Cuộc biểu tình của các bà nội trợ phản đối nạn khan hiếm lương thực đã gây ra một làn sóng phản đối mạnh mẽ đối với Allende, dù ông cố gắng đổ lỗi cho sự can thiệp của Mỹ.
Khủng Hoảng Kinh Tế và Bất Ổn Chính Trị
Những chính sách kinh tế của Allende, bao gồm cải cách ruộng đất, quốc hữu hóa công nghiệp và chi tiêu công, ban đầu có vẻ hiệu quả nhưng sau đó đã dẫn đến khủng hoảng. Các chủ đất và doanh nghiệp rời bỏ đất nước, gây ra tình trạng thiếu hụt hàng hóa và bất ổn xã hội.
Thêm vào đó, Allende còn phải đối mặt với sự chia rẽ chính trị. Phe đối lập ôn hòa phản đối chính sách quốc hữu hóa, trong khi phe cánh tả cực đoan lại cho rằng ông chưa đủ quyết liệt. Tình hình càng trở nên căng thẳng với các cuộc đình công của tài xế xe tải và các ngành nghề khác, đẩy Chile vào bờ vực hỗn loạn.
Kết Luận: Bài Học Lịch Sử Về Can Thiệp và Hậu Quả
Cuộc đảo chính Chile 1973 là một sự kiện phức tạp với nhiều góc nhìn khác nhau. Mặc dù CIA không trực tiếp tiến hành đảo chính, nhưng sự can thiệp của Mỹ trong giai đoạn trước đó đã góp phần tạo nên bối cảnh bất ổn, đẩy nhanh tiến trình dẫn đến sự sụp đổ của Allende. Bài học lịch sử ở đây là sự can thiệp vào nội bộ của một quốc gia khác, dù với mục đích gì, đều có thể dẫn đến những hậu quả khó lường và để lại những vết thương khó lành trong lịch sử.
