Vòng đám phán Brexit thứ ba giữa Liên minh Châu Âu (EU) và Vương quốc Anh diễn ra vào tháng 8/2017 trong bầu không khí căng thẳng, kết thúc mà không đạt được bước tiến nào đáng kể. Sự kiện này đã phơi bày những mâu thuẫn âm ỉ trong mối quan hệ phức tạp giữa Anh và EU, đồng thời báo hiệu một cuộc chia ly lịch sử đã được báo trước. Bài viết này sẽ phân tích vai trò của Anh trong tiến trình hội nhập châu Âu từ thập niên 1950, từ đó lý giải nguyên nhân sâu xa dẫn đến quyết định Brexit mang tính lịch sử.
Châu Âu Hậu Chiến và Khát Vọng Hội Nhập
Bầu không khí u ám bao trùm châu Âu sau Thế chiến thứ II, với nền kinh tế kiệt quệ và xã hội bị tàn phá nặng nề. Giữa khung cảnh hoang tàn đó, một khát vọng về một châu Âu thống nhất, hòa bình và thịnh vượng bắt đầu nhen nhóm.
Năm 1946, trong bài diễn văn lịch sử tại Đại học Zurich, cựu Thủ tướng Anh Winston Churchill đã kêu gọi thành lập “một gia đình các dân tộc châu Âu” để ngăn chặn thảm họa chiến tranh tái diễn. Ông nhấn mạnh sự cần thiết phải hòa giải Pháp-Đức, coi đó là nền tảng cho một liên minh châu Âu vững mạnh.
Winston Churchill đọc bài diễn văn lịch sử tại Zurich, 1946
Tuy nhiên, lời kêu gọi của Churchill không nhận được sự hưởng ứng từ chính phủ Anh. Lúc bấy giờ, Anh vẫn tự hào là một cường quốc toàn cầu với Khối Thịnh vượng chung rộng lớn. Giới lãnh đạo Anh e ngại rằng việc tham gia một liên minh châu Âu sẽ hạn chế quyền lực và ảnh hưởng của họ trên trường quốc tế.
Anh và Những Bước Đi Chập Chững Tiếp Cận Châu Âu
Mặc dù tỏ ra dè dặt với ý tưởng hội nhập châu Âu, Anh vẫn nhận thức được tầm quan trọng của việc hợp tác kinh tế với lục địa. Năm 1957, sáu nước Tây Âu (Pháp, Tây Đức, Ý, Bỉ, Hà Lan, Luxembourg) ký kết Hiệp ước Rome, thành lập Cộng đồng Kinh tế châu Âu (EEC), tiền thân của EU ngày nay. Hiệp ước này đặt nền móng cho một thị trường chung với bốn mục tiêu tự do lưu thông: hàng hóa, dịch vụ, vốn và con người.
Tuy nhiên, Anh từ chối tham gia EEC và thành lập Hiệp hội Mậu dịch Tự do châu Âu (EFTA) vào năm 1960 cùng với Áo, Đan Mạch, Na Uy, Bồ Đào Nha, Thụy Điển và Thụy Sĩ. EFTA ra đời với mục tiêu thúc đẩy tự do thương mại giữa các nước thành viên, nhưng không có cơ chế hội nhập chính trị sâu rộng như EEC.
Sự cạnh tranh giữa hai khối kinh tế này đã khiến Anh nhận ra rằng EFTA không thể sánh bằng sức mạnh kinh tế của EEC. Năm 1961, Anh nộp đơn xin gia nhập EEC, nhưng bị Tổng thống Pháp Charles de Gaulle phủ quyết.
Anh Gia Nhập EEC: Mối Quan Hệ Dè Dặt và Đầy Toan Tính
Năm 1973, sau nhiều lần trì hoãn, Anh chính thức trở thành thành viên của EEC. Tuy nhiên, mối quan hệ giữa Anh và EEC ngay từ đầu đã mang nặng tính toán và dè dặt.
Trong khi các thành viên sáng lập EEC theo đuổi lý tưởng về một liên minh chính trị và kinh tế ngày càng chặt chẽ, Anh lại chỉ tập trung vào lợi ích kinh tế trước mắt. Chính sách của Anh trong EEC có thể tóm gọn trong câu nói nổi tiếng của Thủ tướng Margaret Thatcher vào năm 1984: “I want my money back” (Tôi muốn lấy lại tiền của tôi).
Thủ tướng Margaret Thatcher: “Tôi muốn lấy lại tiền của tôi”
Sự khác biệt về tầm nhìn chiến lược đã khiến Anh trở thành một thành viên “bất đắc dĩ” trong EEC. Anh thường xuyên phản đối các chính sách hội nhập sâu rộng, đòi hỏi những ngoại lệ đặc biệt và thậm chí sử dụng quyền phủ quyết để bảo vệ lợi ích quốc gia.
Brexit: Hồi Kết Cho Một Mối Quan Hệ Lạnh Nhạt
Quyết định rời khỏi EU (Brexit) của người dân Anh trong cuộc trưng cầu dân ý năm 2016 là hệ quả tất yếu của một quá trình dài Anh đứng ngoài lề tiến trình hội nhập châu Âu.
Nhiều nguyên nhân dẫn đến kết quả này, bao gồm tâm lý hoài nghi châu Âu trong một bộ phận người dân Anh, sự bất mãn với các quy định của EU, và làn sóng dân tộc chủ nghĩa đang gia tăng trên toàn cầu.
Brexit đánh dấu một bước ngoặt lịch sử, không chỉ đối với nước Anh mà còn cho cả EU. Nó cho thấy những thách thức to lớn mà tiến trình hội nhập châu Âu đang phải đối mặt trong bối cảnh thế giới đầy biến động hiện nay.
Kết Luận
Hành trình của Anh từ chỗ là một đế quốc toàn cầu hùng mạnh đến quyết định rời khỏi EU là một minh chứng cho sự phức tạp của lịch sử và những thách thức trong việc dung hòa lợi ích quốc gia với lợi ích chung.
Brexit là lời cảnh tỉnh cho EU, nhắc nhở về tầm quan trọng của đoàn kết, liên minh và tầm nhìn chung trong việc vượt qua những khó khăn và phát triển thịnh vượng.
