Đầu tháng 8/2023, VinFast, hãng xe điện Việt Nam, gây chấn động khi niêm yết trên sàn chứng khoán Mỹ với mức vốn hóa thị trường đạt đỉnh 200 tỷ USD, một con số đáng kinh ngạc, chỉ đứng sau Tesla và Toyota. Sự kiện này khơi dậy làn sóng lạc quan về sự trỗi dậy của Việt Nam, được ví như một “công xưởng thế giới” mới, thay thế Trung Quốc. Tuy nhiên, hào quang nhanh chóng vụt tắt, VinFast đối mặt với sự sụt giảm mạnh mẽ về vốn hóa, đặt ra câu hỏi về thực lực của nền kinh tế Việt Nam và sự tồn tại của các thương hiệu nội địa đẳng cấp. Bài viết này sẽ phân tích sâu về cơ cấu kinh tế Việt Nam, những cơ hội và thách thức trên con đường phát triển, từ đó làm rõ bức tranh kinh tế đương đại của đất nước.
Ảnh: Nhà máy Samsung tại Việt Nam, minh chứng cho sự phụ thuộc vào FDI.
Học Tập “Mô Hình Đông Á”: Thành Công Hay Thất Bại?
Việt Nam, từ Đổi Mới năm 1986, đã học hỏi “mô hình Đông Á”, thể hiện qua việc áp dụng các chính sách kinh tế tương tự Trung Quốc, nhưng chậm hơn khoảng 6-10 năm. Tốc độ tăng trưởng GDP của Việt Nam trong giai đoạn đầu khá ấn tượng, tuy nhiên, khi phân tích cơ cấu kinh tế, ta thấy sự khác biệt đáng kể. Trong khi Trung Quốc chuyển dịch sang các ngành công nghiệp có giá trị gia tăng cao, Việt Nam vẫn phụ thuộc vào tài nguyên khoáng sản và các sản phẩm công nghiệp cấp thấp.
Việc gia nhập WTO năm 2007 mở ra cơ hội thứ hai cho Việt Nam, thu hút làn sóng đầu tư nước ngoài, đặc biệt là Samsung. Sự hiện diện của các tập đoàn đa quốc gia, tuy đóng góp đáng kể vào tăng trưởng GDP, lại khiến Việt Nam trở thành “trạm trung chuyển sản xuất”, hạn chế không gian phát triển cho doanh nghiệp nội địa.
Ảnh: Biểu đồ thể hiện tỷ trọng FDI trong xuất khẩu của Việt Nam ngày càng tăng.
Điểm Yếu Của Nền Kinh Tế: Đầu Tư R&D và Chuỗi Cung Ứng
Một trong những điểm yếu của Việt Nam là mức đầu tư cho nghiên cứu và phát triển (R&D) thấp, chỉ chiếm 0,43% GDP năm 2023, thấp hơn đáng kể so với các nước trong khu vực. Điều này dẫn đến sự tụt hậu về công nghệ và khả năng cạnh tranh của doanh nghiệp nội địa. Câu chuyện về sự phá sản của Orion Hanel, doanh nghiệp liên doanh lớn nhất Việt Nam, là một minh chứng cho sự thiếu đầu tư vào R&D.
Việc thiếu hụt các doanh nghiệp nội địa trong chuỗi cung ứng của các tập đoàn đa quốc gia càng làm rõ nét sự phụ thuộc của Việt Nam vào FDI. Samsung, dù đóng góp lớn vào GDP, lại chủ yếu sử dụng các nhà cung cấp từ Hàn Quốc, Nhật Bản và Trung Quốc. Các doanh nghiệp Việt Nam chỉ tham gia vào các công đoạn cấp thấp, như cung cấp bao bì và linh kiện nhựa.
Cơ Hội Thứ Ba: Cuộc Chiến Thương Mại Mỹ-Trung
Cuộc chiến thương mại Mỹ-Trung bùng nổ năm 2018 mang đến cơ hội thứ ba cho Việt Nam. Chiến lược “ngoại giao cây tre”, cùng với việc ký kết nhiều hiệp định thương mại tự do, giúp Việt Nam thu hút dòng vốn đầu tư từ Trung Quốc, trở thành trạm trung chuyển sản xuất quan trọng. Tuy nhiên, câu hỏi đặt ra là liệu Việt Nam có thể tận dụng cơ hội này để phát triển doanh nghiệp nội địa hay không?
Mô Hình Chaebol: Giải Pháp Hay Bẫy Rập?
Trong bối cảnh hiện tại, mô hình chaebol của Hàn Quốc, tức là tập trung hỗ trợ các tập đoàn lớn đa ngành, được xem là một giải pháp khả dĩ cho Việt Nam. Vingroup, với sự hiện diện rộng khắp trong nhiều lĩnh vực, được coi là ứng cử viên tiềm năng cho mô hình này. Tuy nhiên, mô hình chaebol cũng tiềm ẩn nhiều rủi ro, nếu không được quản lý hiệu quả, có thể dẫn đến sự phụ thuộc quá mức vào một số ít tập đoàn, kìm hãm sự phát triển của các doanh nghiệp nhỏ và vừa.
Tương Lai Nền Kinh Tế Việt Nam: Thách Thức Và Triển Vọng
Việt Nam đang đứng trước những thách thức lớn về cơ cấu kinh tế, sự phụ thuộc vào FDI và sự tụt hậu của doanh nghiệp nội địa. Tuy nhiên, với lợi thế địa lý, chi phí lao động thấp và dân số trẻ, Việt Nam vẫn có nhiều tiềm năng phát triển. Việc lựa chọn mô hình phát triển phù hợp, đầu tư mạnh mẽ vào R&D và hỗ trợ doanh nghiệp nội địa là chìa khóa để Việt Nam vượt qua “mức trần” hiện tại và thực sự cất cánh.
Sự phụ thuộc vào chuỗi cung ứng của Trung Quốc và chính sách “ngoại giao cây tre” của Việt Nam, tuy mang lại lợi ích trước mắt, lại đặt ra câu hỏi về tính bền vững của mô hình phát triển. Việt Nam cần tìm kiếm sự cân bằng giữa thu hút FDI và phát triển doanh nghiệp nội địa, giữa hội nhập quốc tế và bảo vệ lợi ích quốc gia.
Kết Luận
Bức tranh kinh tế Việt Nam đương đại là sự pha trộn giữa những gam màu sáng tối. Cơ hội và thách thức đan xen, đặt ra yêu cầu cấp thiết về sự chuyển đổi mô hình phát triển. Việt Nam cần học hỏi kinh nghiệm từ các nước đi trước, nhưng đồng thời phải tìm ra con đường riêng, phù hợp với bối cảnh và tiềm năng của đất nước. Chỉ có như vậy, Việt Nam mới có thể vượt qua những khó khăn hiện tại, khẳng định vị thế trên bản đồ kinh tế thế giới và xây dựng một tương lai thịnh vượng bền vững.
