Cuối năm 1989, khi làn sóng dân chủ lan khắp Đông Âu, Tiệp Khắc cũng trải qua một cuộc chuyển mình lịch sử, được biết đến với cái tên đầy chất thơ: Cách mạng Nhung. Không tiếng súng, không đổ máu, cuộc cách mạng diễn ra với âm nhạc, tiếng cười và sự dí dỏm, đánh dấu sự sụp đổ của chế độ cộng sản kéo dài hơn bốn thập kỷ. Bài viết này sẽ đưa bạn trở lại những ngày tháng lịch sử ấy, khám phá nguyên nhân, diễn biến và ý nghĩa của cuộc cách mạng đặc biệt này.
Rita Klimova, một học giả chính trị và phát ngôn viên của phe đối lập, chính là người đặt tên cho cuộc cách mạng. Sinh ra trong một gia đình trí thức cánh tả, bà từng có thời gian học tập tại New York trước khi trở về Praha. Câu chuyện của bà cũng phản ánh phần nào câu chuyện của nhiều người Tiệp Khắc thời bấy giờ: từng tin tưởng vào chủ nghĩa cộng sản, rồi dần vỡ mộng sau Mùa Xuân Praha năm 1968. Klimova tham gia Hiến chương 77, một phong trào dân chủ quan trọng, và trở thành bạn thân của Vaclav Havel, nhà biên kịch nổi tiếng sau này là Tổng thống đầu tiên của Tiệp Khắc hậu cộng sản. Chính bà đã nhận thấy sự khác biệt của Cách mạng Nhung so với các cuộc cách mạng khác ở Trung Âu: một cuộc cách mạng đầy tiếng cười và âm nhạc, nhưng cũng không kém phần nghiêm túc trong mục tiêu lật đổ chế độ cộng sản.
Bức tường Berlin sụp đổ và những ảo tưởng ở Praha
Sự sụp đổ của Bức tường Berlin vào tháng 11/1989 đã tạo ra một cú sốc lớn cho các nước Đông Âu, trong đó có Tiệp Khắc. Trong khi người dân Berlin ăn mừng sự kiện lịch sử, thì tại Praha, giới lãnh đạo cộng sản vẫn nuôi ảo tưởng về một sự “vô nhiễm” với làn sóng dân chủ. Họ tin rằng mình có thể đứng vững trước “căn bệnh truyền nhiễm” này và tăng cường an ninh để đối phó với bất kỳ sự chống đối nào. Họ đã sai lầm.
Ngọn lửa từ sinh viên
Ngày 17/11/1989, sinh viên Tiệp Khắc tổ chức một cuộc diễu hành tưởng niệm Jan Opletal, một sinh viên bị Đức Quốc xã sát hại trong Thế chiến II. Cuộc diễu hành tưởng niệm tưởng chừng êm đềm lại trở thành ngòi nổ cho cuộc cách mạng. Những khẩu hiệu “Đả đảo cộng sản”, “Perestroika ngay lập tức” vang lên, cho thấy khát vọng thay đổi của người dân. Cuộc diễu hành kết thúc bằng cuộc đụng độ giữa sinh viên và lực lượng an ninh, với hình ảnh công an chống bạo động tấn công dã man những người biểu tình ôn hòa.
Tin đồn về cái chết của Martin Smid và làn sóng phẫn nộ
Tin đồn về cái chết của một sinh viên tên Martin Smid trong cuộc đụng độ lan nhanh khắp Praha. Dù sau này được chứng minh là giả, tin đồn này đã khơi dậy làn sóng phẫn nộ trong công chúng, đẩy mạnh phong trào phản kháng. Điều đáng nói là, theo một số nguồn tin, chính cơ quan mật vụ Tiệp Khắc StB đã tung ra tin đồn này như một phần của âm mưu phức tạp nhằm thay thế giới lãnh đạo cộng sản bảo thủ bằng những người ôn hòa hơn. Âm mưu này cuối cùng đã phản tác dụng, góp phần đẩy nhanh sự sụp đổ của chế độ.
Vaclav Havel và Diễn đàn Dân sự
Trong bối cảnh hỗn loạn, Vaclav Havel, nhà biên kịch nổi tiếng, trở thành biểu tượng của cuộc cách mạng. Ông cùng các đồng sự thành lập Diễn đàn Dân sự, một tổ chức tập hợp các lực lượng đối lập, từ những người theo chủ nghĩa Trotsky đến các nhà hoạt động Công giáo, với mục tiêu chung là lật đổ chế độ toàn trị. Nhà hát Đèn Thần, nơi các diễn viên đình công ủng hộ sinh viên, trở thành trụ sở của Diễn đàn Dân sự.
Cuộc tổng đình công và sự tan rã của Đảng Cộng sản
Diễn đàn Dân sự kêu gọi một cuộc tổng đình công kéo dài hai tiếng vào ngày 27/11/1989. Sự ủng hộ mạnh mẽ của người dân cho thấy sức mạnh của phong trào phản kháng và khiến giới lãnh đạo cộng sản càng thêm hoang mang, chia rẽ. Bộ trưởng Quốc phòng tuyên bố quân đội sẽ không chống lại nhân dân, đánh dấu sự sụp đổ hoàn toàn của bộ máy đàn áp.
Thương lượng và chuyển giao quyền lực
Thủ tướng Ladislav Adamec, một người cộng sản ôn hòa, bắt đầu thương lượng với Havel về việc chuyển giao quyền lực. Nhạc sĩ rock Michael Kocab, bạn thân của Havel, đóng vai trò trung gian trong những cuộc gặp gỡ bí mật ban đầu. Cuối cùng, hai bên đạt được thỏa thuận về việc tổ chức bầu cử tự do và hủy bỏ vai trò lãnh đạo của Đảng Cộng sản.
Một kết thúc êm đềm
Ngày 7/12/1989, chính phủ mới được thành lập, với nhiều thành viên là những nhà bất đồng chính kiến. Havel được bầu làm Tổng thống, đánh dấu một chương mới trong lịch sử Tiệp Khắc. Dubcek, người hùng của Mùa Xuân Praha, trở thành phát ngôn viên Quốc hội.
Cách Mạng Nhung là một minh chứng cho sức mạnh của sự đoàn kết và khát vọng tự do. Cuộc cách mạng diễn ra ôn hòa, không đổ máu, để lại nhiều bài học quý giá cho các phong trào dân chủ trên thế giới.
Tài liệu tham khảo:
-
Sách/Tài liệu gốc:
- Sebestyen, V. (2009). Revolution 1989, the Fall of the Soviet Empire. New York: Pantheon Books.
-
Nghiên cứu:
- Không có nghiên cứu nào được đề cập trong bài viết gốc.
-
Hình ảnh:
- Hình ảnh “The Velvet Revolution” từ website nghiencuulichsu.com.
Phụ lục:
- Bảng niên biểu:
- 17/11/1989: Cuộc diễu hành của sinh viên và cuộc đụng độ với lực lượng an ninh.
- 19/11/1989: Vaclav Havel trở về Praha và thành lập Diễn đàn Dân sự.
- 27/11/1989: Cuộc tổng đình công.
- 7/12/1989: Chính phủ mới được thành lập.
