Năm 1979, ba năm sau khi cơn bão Cách mạng Văn hóa (CMVH) càn quét Trung Quốc cuối cùng cũng lắng xuống, Đặng Tiểu Bình có chuyến thăm lịch sử tới Hoa Kỳ. Trong một buổi quốc yến, khi ngồi cạnh nữ minh tinh Shirley MacLaine, ông đã thẳng thắn bác bỏ lời tán dương của bà về sự tận tụy của một nhà khoa học Trung Quốc – người mà bà từng gặp gỡ và được nghe kể về việc tự nguyện rời bỏ trường đại học để lao động tại nông trường theo lý tưởng của Mao Trạch Đông. Sự thật cay đắng, như lời Đặng Tiểu Bình khẳng định, là “Ông ta nói dối đấy”. Câu chuyện nhỏ này hé lộ một phần sự dối trá và tàn khốc bị che giấu dưới lớp vỏ hào nhoáng của cuộc cách mạng “vĩ đại” do Mao Trạch Đông phát động.
Bóng Ma Của Một Thập Kỷ Động Dạng
Ngày 16/5/1966, Mao Trạch Đông chính thức phát động CMVH với mục tiêu thanh trừng những “thành phần phá hoại và phản động”, những “đại diện của giai cấp tư sản” ẩn náu trong Đảng, chính quyền, quân đội và các lĩnh vực văn hóa. Cuộc cách mạng này, với vỏ bọc lý tưởng cao đẹp, đã biến thành một cơn ác mộng kéo dài suốt một thập kỷ, để lại những vết sẹo sâu đậm trong tâm hồn người dân Trung Quốc. Ước tính có khoảng 200 triệu người sống ở nông thôn bị suy dinh dưỡng mãn tính do nền kinh tế kiệt quệ, 20 triệu người bị buộc phải rời bỏ thành thị về nông thôn lao động khổ sai, và khoảng 1,5 triệu người bị hành quyết hoặc bức tử.
Hình ảnh minh họa cuộc Cách mạng Văn hóaHình ảnh minh họa một cuộc mít tinh trong Cách mạng Văn hóa, thể hiện sự cuồng tín và sùng bái cá nhân đối với Mao Trạch Đông.
Những lời buộc tội vô căn cứ về việc “bị vẩn đục bởi tư tưởng ngoại bang” trở thành công cụ để thanh trừng, đàn áp. Các thư viện chứa sách nước ngoài bị phá hủy, Đại sứ quán Anh bị thiêu rụi. Ngay cả Tập Trọng Huân, cha của Chủ tịch Tập Cận Bình, cũng bị quy kết tội lỗi chỉ vì dám dùng ống nhòm nhìn sang Tây Đức trong một chuyến công du Đông Đức. CMVH đã bóp nghẹt tự do tư tưởng, biến Trung Quốc thành một nhà tù tư tưởng khổng lồ.
Nỗi Đau Chưa Lành Và Nỗ Lực Đối Diện Quá Khứ
Nửa thế kỷ sau, bóng ma của CMVH vẫn còn ám ảnh xã hội Trung Quốc. Đảng Cộng sản vẫn hạn chế mọi cuộc thảo luận công khai về giai đoạn lịch sử đen tối này, lo sợ nó sẽ châm ngòi cho làn sóng xét lại di sản của Mao Trạch Đông và vai trò của Đảng. Tuy nhiên, một số nỗ lực đối diện quá khứ vẫn âm thầm diễn ra. Năm 2014, học sinh một trường trung học ở Bắc Kinh đã chính thức xin lỗi các giáo viên của mình vì những hành động bạo lực trong CMVH, đặc biệt là cái chết thương tâm của Hiệu phó Biện Trọng Vân.
Vết thương lòng của những người sống sót sau CMVH khó có thể lành lặn. Nhiều người mang trong mình gánh nặng kép, vừa là nạn nhân, vừa là tội đồ, bị cuốn vào vòng xoáy cuồng tín và bạo lực. Bao Pu, một nhà văn Trung Quốc hiện sống tại Hong Kong, nhận định rằng mọi người đều tự coi mình là nạn nhân, né tránh trách nhiệm cá nhân trong thảm kịch chung của dân tộc.
So Sánh Với Hiện Tại: Điểm Giống Và Khác Biệt
Dưới thời Tập Cận Bình, Trung Quốc chứng kiến một chiến dịch chống tham nhũng quyết liệt và sự siết chặt kiểm soát tư tưởng. Liệu đây có phải là dấu hiệu của một CMVH thứ hai? Mặc dù có nhiều người bị bắt giữ, quy mô của chiến dịch này vẫn nhỏ hơn nhiều so với CMVH. Thay vì sử dụng quần chúng để tấn công đối thủ chính trị như Mao Trạch Đông, Tập Cận Bình tập trung củng cố quyền lực cá nhân và sự kiểm soát của Đảng.
Tuy nhiên, vẫn tồn tại những điểm tương đồng đáng lo ngại giữa hai thời kỳ. Giống như Mao, Tập Cận Bình cũng theo đuổi tư tưởng “Ai, Ai?” (Kto, Kovo? theo tiếng Nga) của Lenin, coi mọi tương tác là cuộc đấu tranh giữa phe thắng và phe bại. Ông ta tìm cách vạch ra “chiến tuyến rõ ràng giữa chúng ta và kẻ thù”, củng cố quan niệm về đấu tranh giai cấp và loại bỏ mọi tiếng nói bất đồng.
Bài Học Từ Quá Khứ: Cố Kết Và Cởi Mở
Quan niệm “một mất một còn” này ảnh hưởng tiêu cực đến quan hệ của Trung Quốc với các quốc gia khác, bao gồm cả Mỹ. Những hành động như phát hành áp phích tuyên truyền chống gián điệp, siết chặt quản lý các tổ chức phi chính phủ cho thấy sự ngờ vực và khép kín của Trung Quốc với thế giới bên ngoài.
Hình ảnh minh họa cuộc Cách mạng Văn hóaÁp phích tuyên truyền chống gián điệp, thể hiện sự ngờ vực và khép kín của Trung Quốc với thế giới bên ngoài.
Lịch sử đã chứng minh rằng, sự cô lập và bài ngoại chỉ dẫn đến những hậu quả tiêu cực. Cuốn sách Unlikely Partners: Chinese Reformers, Western Economists, and the Making of Global China của Julian Gewirtz kể về câu chuyện các nhà lãnh đạo Trung Quốc sau CMVH đã tìm kiếm sự hỗ trợ từ các chuyên gia kinh tế phương Tây để tái thiết đất nước. Chính sự cởi mở và hợp tác quốc tế này đã góp phần quan trọng vào sự trỗi dậy của Trung Quốc thành một cường quốc kinh tế toàn cầu.
Kết Luận
Năm mươi năm sau CMVH, bài học về sự cởi mở và hợp tác vẫn còn nguyên giá trị. Trong bối cảnh thế giới ngày càng phụ thuộc lẫn nhau, việc cô lập và bài ngoại chỉ dẫn đến những hậu quả khôn lường. Trung Quốc cần học hỏi từ quá khứ, tránh lặp lại những sai lầm đã gây ra đau thương và mất mát to lớn cho dân tộc. Con đường phát triển bền vững chỉ có thể đạt được thông qua hợp tác và đối thoại, chứ không phải đối đầu và cô lập.
Tài liệu tham khảo:
- Osnos, E. (2016, May 6). The Cost of the Cultural Revolution, Fifty Years Later. The New Yorker.
- Gewirtz, J. (2016). Unlikely Partners: Chinese Reformers, Western Economists, and the Making of Global China. Harvard University Press.
