Cuộc Cách mạng Tháng Mười Nga năm 1917 không chỉ làm rung chuyển đế chế Nga Sa hoàng mà còn đặt nền móng cho một chế độ mới, chế độ Xô viết. Ngay từ những ngày đầu tiên đầy sóng gió, chính quyền Bolshevik đã ý thức sâu sắc về tầm quan trọng của an ninh quốc gia. Trước cả khi Hồng quân Công nông được thành lập, Cheka – Ủy ban Đặc biệt toàn Nga về Đấu tranh chống Phản cách mạng và Phá hoại ngầm – đã ra đời, trở thành thanh kiếm và lá chắn bảo vệ chế độ non trẻ trước những đe dọa từ bên trong lẫn bên ngoài.
Biểu tượng “thanh gươm và tấm lá chắn” của Cheka.
Sự Ra Đời của Cheka và Bối Cảnh Lịch Sử
Ngày 20 tháng 12 năm 1917, theo sắc lệnh của Vladimir Lenin, Cheka chính thức được thành lập tại Petrograd (nay là Saint Petersburg), đánh dấu sự xuất hiện của cơ quan an ninh xã hội chủ nghĩa đầu tiên trên thế giới. Dưới sự lãnh đạo của Felix Dzerzhinsky, một nhà cách mạng Ba Lan với biệt danh “Felix Sắt Đá”, Cheka được trao quyền lực rộng lớn để đối phó với làn sóng chống đối ngày càng gia tăng từ các thế lực thù địch trong bối cảnh nước Nga hậu cách mạng hỗn loạn.
Năm 1918, tình hình chính trị trở nên cực kỳ căng thẳng. Nước Nga vừa trải qua một cuộc nội chiến đẫm máu, nền kinh tế kiệt quệ, nạn đói hoành hành. Bên cạnh đó, các thế lực phản động trong nước, cùng với sự can thiệp từ các cường quốc bên ngoài, liên tục tìm cách lật đổ chính quyền Bolshevik. Trong bối cảnh “nước sôi lửa bỏng” này, Cheka đã đóng vai trò quan trọng trong việc duy trì trật tự, trấn áp phản loạn và bảo vệ chế độ Xô viết.
Các điệp viên Cheka năm 1921.
Felix Dzerzhinsky – Kiến Trúc Sư của Cheka
Felix Dzerzhinsky, với quá khứ 11 năm bị giam cầm trong các nhà tù Sa hoàng, am hiểu sâu sắc về các thủ đoạn của cảnh sát mật. Ông là một người cộng sản nhiệt thành, tận tụy với cách mạng, và được Lenin tin tưởng giao phó trọng trách lãnh đạo Cheka. Dzerzhinsky đã xây dựng Cheka thành một tổ chức kỷ luật, hiệu quả, với phương châm “đầu lạnh, tim nóng, tay sạch”.
Felix Dzerzhinsky, chủ tịch đầu tiên của Cheka.
Phương Thức Hoạt Động và Quyền Hạn của Cheka
Cheka không chỉ hoạt động bí mật mà còn công khai thực hiện nhiều hoạt động trấn áp nhằm răn đe kẻ thù. Việc không có đồng phục tiêu chuẩn nhưng dễ dàng nhận ra qua áo khoác da dài cũng là một cách để thể hiện sự hiện diện khắp nơi của Cheka, tạo nên sự e dè cho những ai chống đối chế độ. Từ việc xử lý các vụ phá hoại, đầu cơ, đến việc truy quét gián điệp, Cheka được trao quyền “chủ động” cao độ, thậm chí có thể tự lập danh sách những kẻ bị nghi ngờ là kẻ thù của nhà nước.
Felix Dzerzhinsky trong một cuộc họp giữa các thành viên khác của Cheka năm 1919.
Cheka và Đại Trấn Áp Đỏ
Vụ ám sát Moisei Uritsky và vụ mưu sát Lenin đã đẩy nước Nga vào một giai đoạn khủng bố chính trị được gọi là Đại Trấn Áp Đỏ. Cheka, dưới sự chỉ đạo của Dzerzhinsky, đã tiến hành hàng loạt vụ bắt bớ, thẩm vấn và hành quyết những người bị coi là kẻ thù của cách mạng. Mặc dù hiệu quả trong việc dập tắt các phong trào phản kháng và bảo vệ chính quyền Bolshevik, những biện pháp mạnh tay của Cheka cũng gây ra nhiều tranh cãi về tính chính đáng và nhân đạo.
Trong tầng hầm của Cheka, tranh vẽ bởi Ivan Vladimirov.
Từ Cheka đến GPU và NKVD
Năm 1922, Cheka được đổi tên thành GPU (Tổng cục Chính trị Nhà nước), sau đó là OGPU và cuối cùng là NKVD vào năm 1934. Dù thay đổi tên gọi, tổ chức này vẫn tiếp tục đóng vai trò quan trọng trong bộ máy an ninh của Liên Xô, và những di sản của Cheka, cả tích cực lẫn tiêu cực, vẫn còn gây tranh cãi cho đến ngày nay. Việc thanh trừng các nhân vật đối lập, củng cố quyền lực của chính quyền Xô Viết dưới thời Stalin có sự tham gia của những người từng phục vụ trong Cheka, điển hình như Mikhail Petrovich Frinovsky.
Một cuộc diễu hành của Cheka.
Kết Luận
Cheka là một sản phẩm của thời đại đầy biến động, phản ánh sự quyết liệt của chính quyền Bolshevik trong việc bảo vệ cuộc cách mạng. Sự tồn tại của Cheka gắn liền với những năm tháng đầu tiên đầy khó khăn của Liên Xô, để lại những dấu ấn sâu đậm trong lịch sử. Việc đánh giá vai trò của Cheka đòi hỏi một cái nhìn đa chiều, khách quan, cân nhắc cả bối cảnh lịch sử phức tạp và những hệ lụy lâu dài mà tổ chức này để lại. Bài học về Cheka nhắc nhở chúng ta về tầm quan trọng của việc cân bằng giữa an ninh quốc gia và quyền tự do cá nhân, một bài toán nan giải mà nhiều quốc gia vẫn đang phải đối mặt trong thế giới hiện đại.
Tài liệu tham khảo
Sách/Tài liệu gốc:
- Không có thông tin trong bài gốc.
Nghiên cứu:
- Spartacus Educational: https://spartacus-educational.com/RUScheka.htm
- Alpha History: https://alphahistory.com/russianrevolution/cheka/
- History Learning Site: https://www.historylearningsite.co.uk/modern-world-history-1918-to-1980/russia-1900-to-1939/the-cheka/
Hình ảnh:
- Nguồn từ bài viết gốc trên nghiencuulichsu.com.
Chú thích về độ tin cậy: Các nguồn được sử dụng đều là các trang web lịch sử uy tín, cung cấp thông tin tương đối khách quan về Cheka. Tuy nhiên, cần lưu ý rằng việc đánh giá lịch sử luôn chịu ảnh hưởng bởi nhiều góc nhìn khác nhau, và cần tiếp tục tìm hiểu từ nhiều nguồn khác để có cái nhìn toàn diện hơn.
