Ý NGHĨA “DUY NGÃ ĐỘC TÔN”
HT.THÍCH THANH TỪ
Ngày Lễ Phật đản, chúng ta thường được nghe về hình ảnh Đức Phật mới ra đời đi bảy bước, tay chỉ trời tay chỉ đất, nói: “Thiên thượng thiên hạ, duy ngã độc tôn”. Nhưng các bạn có biết ý nghĩa sâu xa của câu nói này không?
Trước kia, khi tôi còn trẻ, có một người Phật tử hỏi tôi: “Bạch Thầy, thường bài kệ phải đủ bốn câu, sao bài kệ này chỉ có hai câu, còn hai câu nữa ở đâu?” Lúc đó, tôi chỉ biết hai câu nên không trả lời được. Sau này, khi đọc kinh A-hàm, tôi mới hiểu rõ hơn về ý nghĩa thực sự của câu nói của Đức Phật khi mới ra đời.
Theo kinh A-hàm, bốn câu đàng hoàng của câu kệ đó là:
Thiên thượng thiên hạ,
Duy ngã độc tôn.
Nhất thiết thế gian,
Sinh lão bệnh tử.
Chính bốn câu này mới làm hiện lên tinh thần Phật giáo Nguyên thủy và Phật giáo Phát triển khác biệt ở điểm nào. Gần đây, nhiều Phật tử đã hỏi: “Đạo Phật là đạo vô ngã, tại sao Đức Phật mới ra đời một tay chỉ trời, một tay chỉ đất nói “Duy ngã độc tôn”, như vậy Ngài đề cao cái ngã quá mức rồi, thế thì việc này có mâu thuẫn với giáo lý vô ngã không?”.
Đúng là đó là một vấn đề mà tất cả chúng ta cần phải am hiểu. Tôi đã tìm hiểu kỹ và nhận ra rằng, nếu xét về bốn câu kệ đó với tinh thần Nguyên thủy của Phật giáo, chúng ta sẽ hiểu rõ hơn về câu nói của Đức Phật khi mới ra đời. Câu nói đó không phải đề cao cái ngã, mà đề cao sự vượt qua sanh tử của Đức Phật, vượt qua thế gian sinh lão bệnh tử.
Ở Việt Nam, chư Tổ không sử dụng đủ bốn câu, chỉ sử dụng hai câu thôi. Điều này có ý nghĩa là chư Tổ đã nắm vững ý nghĩa của bốn câu đó và sử dụng hai câu để chỉ ngã Pháp thân.
Chúng ta biết rằng ngã của thân tứ đại ngũ uẩn này vô thường sanh diệt, vì vậy giáo lý nói vô ngã. Tuy nhiên, ngã của Pháp thân là thể không sinh không diệt, là cái vượt trên tất cả. Đó là lý do tại sao Phật nói “Duy ngã độc tôn”. Trong kinh Kim cang cũng có một bài kệ có câu “Nhược dĩ sắc kiến ngã, dĩ âm thanh cầu ngã, thị nhân hành tà đạo, bất năng kiến Như Lai”, tức là nếu dùng sắc thấy Ta, dùng âm thanh cầu Ta, người đó hành đạo tà, không thể thấy Như Lai. Chữ Ngã trong kệ này chỉ cho ngã gì? Nó chỉ ngã Pháp thân, nên không thể dùng sắc tướng, âm thanh để cầu ngã Pháp thân.
Giáo lý Phật triển đề cao ngã, nhưng là ngã Pháp thân. Theo giáo lý Phật triển, chúng ta cần giác ngộ về Pháp thân, mới có thể giải thoát khỏi sự sanh tử. Từ đó có thể thấy sự khác biệt giữa tinh thần Phật giáo Nguyên thủy và Phật giáo Phát triển. Phật giáo Nguyên thủy đề cao việc Đức Phật đã vượt qua sanh tử của chúng sanh nên nói Ngài hơn cả. Phật giáo Phát triển nhắm vào Pháp thân của chúng ta, là cái không sanh không diệt, nên nói hơn cả. Hiểu như vậy mới có thể trả lời câu hỏi trên của Phật tử mà không phải lúng túng.
Có một Phật tử hỏi tôi: “Thưa Thầy, Phật tử tu theo đạo Phật, hiện tại bản thân, gia đình, xã hội có lợi ích gì?”. Đây là một câu hỏi rất thực tế, chúng ta không thể lờ đi. Vấn đề này không phải quá khó, nhưng chúng ta cần để ý đến trách nhiệm của người giảng dạy giáo lý.
Chúng ta cần giảng dạy giáo lý sao cho Phật tử hiểu thấu, áp dụng tu hành có lợi cho bản thân, gia đình và xã hội. Đó chính là trọng tâm của việc truyền bá Chánh pháp. Những câu hỏi này giúp chúng ta nghiên cứu kỹ về giáo lý của Phật, để biết cách giảng dạy cho có lợi ích thiết thực, không chỉ nói suông.
Tôi thường dạy Phật tử rằng, tu là việc biến đổi ba nghiệp thân, khẩu, ý. Đó là việc biến đổi cái dở xấu thành cái tốt. Cụ thể hơn, tu ba nghiệp nghĩa là từ xưa, chúng ta đã sát sanh, trộm cắp, tà dâm… Nhưng bây giờ, khi biết tu, chúng ta không sát sanh, không trộm cắp, không tà dâm. Nếu tích cực hơn, hồi xưa chúng ta sát sanh, bây giờ biết tu rồi lại không chỉ không sát sanh mà còn phóng sanh, không phạm tội trộm cắp mà lại tập hạnh bố thí, không tà dâm mà lại khuyến khích những người xung quanh giữ hạnh trinh bạch.
Hồi xưa chúng ta nói dối, nói hai lưỡi, nói hung dữ, nói thêu dệt vô nghĩa. Bây giờ, chặng đầu của tu là bỏ nói dối, bỏ nói hai lưỡi, bỏ nói hung dữ, bỏ nói thêu dệt. Qua chặng thứ hai, không chỉ bỏ nói dối mà còn nói lời chân thật; không nói hai lưỡi mà nói lời hòa hợp; không nói lời hung dữ mà nói lời hiền hòa nhã nhặn; không nói lời thêu dệt vô nghĩa mà nói lời hợp lý.
Thuở xưa, tâm ý ta tham, sân, si. Bây giờ, chặng số một là bớt tham, bớt sân, bớt si. Qua chặng thứ hai, không chỉ bớt tham mà còn thương người, chia sẻ giúp đỡ; không chỉ bớt sân mà còn trải lòng từ bi đến với mọi người; không chỉ bớt si mà còn mở mang trí tuệ theo Chánh pháp. Như vậy, thay vì tham sân si, bây giờ chúng ta đổi lại thành bố thí, từ bi và trí tuệ. Đó là tu.
Nếu một Phật tử, bản thân không sát sanh, không trộm cướp, không tà dâm, không nói dối, bớt tham sân si, thì có lợi ích chưa? Bản thân đã có lợi ích cụ thể rồi. Nếu một thành viên trong gia đình tốt như vậy, tự nhiên gia đình cũng an vui, xã hội cũng tốt theo. Rõ ràng việc tu có lợi ích thiết thực cho mọi người và xã hội.
Vậy, hãy hiểu và áp dụng đúng lời dạy của Phật để đạt được sự giác ngộ thực sự. Chỉ khi hiểu rõ và thực hành đúng lời dạy mới xứng đáng là đệ tử của Phật, mới có thể đền ân Phật Tổ và đầy đủ tư lượng để trả nợ đàn na tín thí./.
Theo Giác Ngộ Online
