Lệnh cấm của chính quyền Biden đối với xe tự hành Trung Quốc vào tháng 9/2024 là minh chứng rõ nét cho nỗ lực bảo vệ an ninh kinh tế của Mỹ. Từ thời Trump, Washington đã áp đặt hàng loạt hạn chế lên các công ty công nghệ Trung Quốc như ZTE và Huawei. Chính quyền Biden tiếp tục duy trì và mở rộng các chính sách này, đặc biệt là việc kiểm soát xuất khẩu chất bán dẫn và thiết bị bán dẫn tiên tiến từ cuối năm 2022. Tuy nhiên, hiệu quả thực sự của các chính sách này đang bị đặt dấu hỏi lớn, nhất là khi chính quyền Trump sắp tới có thể sẽ đẩy mạnh hơn nữa các biện pháp cứng rắn với Trung Quốc. Bài viết này phân tích tác động của “cuộc chiến công nghệ” do Mỹ khởi xướng, đồng thời đánh giá những hệ quả tiềm tàng, đặc biệt trong bối cảnh địa chính trị toàn cầu đang biến động mạnh mẽ.
Nội dung
Hình ảnh minh họa về công nghệ.
Mục tiêu và công cụ của Mỹ
Mỹ đang triển khai một loạt công cụ đa dạng, từ kiểm soát xuất khẩu, áp thuế, cấm sản phẩm, sàng lọc đầu tư, hạn chế luồng dữ liệu đến khuyến khích chuyển đổi chuỗi cung ứng, hạn chế hợp tác nghiên cứu và học thuật, trợ cấp công nghiệp, và khuyến khích “mua hàng Mỹ”. Mục tiêu của Washington rất rõ ràng: kìm hãm sự phát triển công nghệ của Trung Quốc, đặc biệt trong các lĩnh vực lưỡng dụng; giảm phụ thuộc vào Trung Quốc về nguồn cung và thị trường; ngăn chặn Trung Quốc tiếp cận dữ liệu nhạy cảm; bảo vệ cơ sở hạ tầng quan trọng; đối phó với các hành vi cưỡng ép kinh tế của Bắc Kinh; duy trì năng lực cạnh tranh và thúc đẩy việc làm trong nước. Sự trỗi dậy của chủ nghĩa dân tộc công nghệ ở Trung Quốc đặt ra mối đe dọa thực sự cho Mỹ và các nước khác, đòi hỏi phải có hành động đáp trả. Tuy nhiên, chiến lược hiện tại của Mỹ đang bộc lộ nhiều hạn chế và mang lại kết quả trái chiều.
Những kết quả trái chiều
Mặc dù đạt được một số thành công trong việc làm chậm sự phát triển của ngành bán dẫn Trung Quốc, chiến lược của Mỹ lại chứng kiến Bắc Kinh tăng tốc nhanh chóng trong các lĩnh vực khác, điển hình là xe điện và pin. Việc tập trung vào một số lĩnh vực nhất định vô hình trung lại tạo điều kiện cho Trung Quốc phát triển ở những lĩnh vực khác. Hơn nữa, Mỹ đã đánh giá thấp khả năng thích ứng của Trung Quốc và các nước khác trước các hạn chế của Washington.
Tác động lên các ngành công nghiệp cụ thể
Ngành công nghiệp bán dẫn Trung Quốc chịu ảnh hưởng nặng nề nhất từ các biện pháp kiểm soát xuất khẩu và hạn chế tiếp cận thị trường Mỹ. Việc đưa hàng trăm tổ chức và cá nhân Trung Quốc vào Danh sách Thực thể Bị cấm, cùng với các hạn chế xuất khẩu chất bán dẫn và thiết bị tiên tiến, đã gây khó khăn lớn cho các công ty Trung Quốc trong việc tiếp cận công nghệ then chốt. Tuy nhiên, trong các lĩnh vực khác như xe điện và pin, Trung Quốc lại đang vươn lên mạnh mẽ, bất chấp thuế quan cao và lệnh cấm nhập khẩu sắp tới của Mỹ.
Tác động lên nền kinh tế Trung Quốc
Áp lực từ Mỹ đang gián tiếp làm suy yếu nền kinh tế Trung Quốc. Chính sách tập trung vào an ninh quốc gia và tự chủ công nghệ đã dẫn đến đầu tư quá mức vào một số lĩnh vực, gây ra tình trạng cung vượt cầu, làm giảm lợi nhuận của doanh nghiệp, và tạo căng thẳng với các đối tác thương mại. Điều này góp phần làm giảm đầu tư và tiêu dùng, khiến kinh tế Trung Quốc tăng trưởng chậm lại.
Sự trỗi dậy của chủ nghĩa tự lực cánh sinh ở Trung Quốc
Các biện pháp hạn chế của Mỹ vô tình thúc đẩy chủ nghĩa tự lực cánh sinh ở Trung Quốc. Bắc Kinh đang đẩy mạnh nỗ lực bản địa hóa chuỗi cung ứng, đặc biệt trong các lĩnh vực chiến lược như bán dẫn, viễn thông và trí tuệ nhân tạo. Chương trình “Made in China 2025” ban đầu hướng đến mục tiêu nâng cao vị thế của sản phẩm công nghệ Trung Quốc trên thị trường toàn cầu, nhưng nay đã chuyển sang tập trung vào việc tự chủ hoàn toàn về công nghệ. Các công ty Trung Quốc đang đầu tư mạnh vào R&D, mở rộng hoạt động ra nước ngoài, và tìm kiếm các giải pháp thay thế cho công nghệ Mỹ.
Hậu quả cho Mỹ
Chính sách của Mỹ cũng gây ra những hậu quả không mong muốn cho chính nước này. Kiểm soát xuất khẩu làm giảm doanh thu và đầu tư R&D của các công ty bán dẫn Mỹ. Hạn chế hợp tác học thuật và sinh viên Trung Quốc làm giảm năng suất nghiên cứu và đổi mới. Thuế quan cao bảo vệ các nhà sản xuất Mỹ nhưng lại làm giảm sự lựa chọn của người tiêu dùng, đẩy giá lên cao, và làm chậm quá trình chuyển đổi năng lượng. Chính sách công nghiệp có thể hỗ trợ một số ngành công nghiệp non trẻ, nhưng cũng có nguy cơ dẫn đến lãng phí và đầu tư không hiệu quả.
Con đường phía trước
“Giảm thiểu rủi ro” đã mang lại một số lợi ích cho Mỹ nhưng cũng gây ra nhiều hệ lụy tiêu cực. Nếu chính quyền Trump tiếp tục theo đuổi chính sách phân tách kinh tế với Trung Quốc, những bất lợi cho cả kinh tế và an ninh quốc gia sẽ càng trở nên rõ ràng hơn. Mỹ cần thiết lập các ưu tiên rõ ràng, xác định các mối đe dọa cấp bách nhất, và hợp tác với đồng minh để thiết lập các quy tắc mới cho kinh tế toàn cầu. Việc đơn phương áp đặt các biện pháp an ninh kinh tế quá mức sẽ chỉ dẫn đến giảm đổi mới, tăng trưởng chậm, và suy yếu vị thế của Mỹ trên trường quốc tế. Một chiến lược kết hợp giữa chính sách đối nội khôn ngoan, hợp tác quốc tế, và đầu tư vào các thể chế toàn cầu mới là con đường bền vững để Mỹ đạt được cả sự thịnh vượng và an ninh.
Tài liệu tham khảo:
- Kennedy, Scott. “How America’s War on Chinese Tech Backfired.” Foreign Affairs, 26/11/2024.
