Cuối thế kỷ 19, bóng ma chiến tranh bao trùm lên bán đảo Triều Tiên, kéo theo hai cường quốc Đông Á là Trung Quốc và Nhật Bản vào vòng xoáy xung đột. Cuộc chiến này, không chỉ đơn thuần là tranh giành ảnh hưởng tại Triều Tiên, mà còn là cuộc thử sức giữa một Trung Hoa già cỗi, đang trong cơn hấp hối của triều đại Mãn Thanh, và một Nhật Bản trỗi dậy mạnh mẽ sau cuộc Minh Trị Duy Tân. Mầm mống xung đột được gieo từ những năm 1880, khi cả hai nước đều hướng tầm nhìn tham vọng về phía bán đảo Triều Tiên, biến vùng đất này thành chiến trường khốc liệt, định đoạt số phận của cả khu vực.
Nhật Bản Vươn Móng Vuốt Tham Vọng
Chiến tranh Hoa Nhật tại Bình Nhưỡng (tháng 8-1894) Nguồn : wikipediaTranh vẽ minh họa cuộc giao tranh giữa quân Trung và Nhật tại Bình Nhưỡng, tháng 8 năm 1894.
Ngay từ năm 1885, một số quan chức Nhật Bản đã nung nấu ý định dùng vũ lực để mở rộng ảnh hưởng tại Triều Tiên và Trung Quốc. Tuy nhiên, Ito Hirobumi, một chính trị gia lão luyện, đã khuyên nên thận trọng, tập trung vào phát triển nội lực trước khi mạo hiểm đối đầu với một Trung Quốc đang nỗ lực tự cường. Tham vọng của Nhật Bản được thể hiện rõ nét qua bản kế hoạch “Chinh thảo tình quốc sách” năm 1887, vạch ra chiến lược tấn công Bắc Kinh, chia cắt lãnh thổ Trung Quốc và thiết lập bá quyền tại Đông Á. Năm 1890, Thủ tướng Yamagata Aritomo công khai tuyên bố Triều Tiên, Mãn Châu và Đài Loan nằm trong “vòng bảo hộ lợi ích” của Nhật Bản. Những động thái này cho thấy quyết tâm của Nhật Bản trong việc thách thức vị thế bá chủ truyền thống của Trung Quốc tại khu vực.
Sự kiện ám sát Kim Ok-gyun, một nhà cải cách Triều Tiên lưu vong tại Nhật Bản, vào tháng 3/1894, đã trở thành cái cớ hoàn hảo để Nhật Bản châm ngòi chiến tranh. Vụ ám sát gây phẫn nộ trong dư luận Nhật Bản, tạo nên làn sóng kêu gọi trả thù Trung Quốc. Chính phủ Nhật, lợi dụng tình hình, đã nhanh chóng điều quân đến Triều Tiên với danh nghĩa bảo vệ công dân và lợi ích của mình.
Trung Quốc Trong Cơn Hấp Hối
Chiến tranh Trung-Nhật lần thứ nhất, 1894-Nguồn : en.wikipedia.orgBản đồ diễn biến Chiến tranh Trung-Nhật lần thứ nhất, 1894.
Trung Quốc, dưới sự lãnh đạo của Lý Hồng Chương, đã cố gắng duy trì ảnh hưởng tại Triều Tiên thông qua việc cử Viên Thế Khải sang làm cố vấn cho triều đình Triều Tiên. Mặc dù nhận thức được tham vọng của Nhật Bản, nhưng Lý Hồng Chương đã đánh giá thấp quyết tâm của đối thủ, đặt niềm tin vào sự can thiệp của các cường quốc phương Tây, đặc biệt là Nga và Anh, để giải quyết xung đột một cách hòa bình. Sự chậm trễ trong việc tăng cường quân bị và những tính toán sai lầm về chiến lược đã đẩy Trung Quốc vào thế bị động ngay từ những ngày đầu chiến tranh.
Cuộc chiến chính thức bùng nổ vào ngày 1/8/1894. Trên chiến trường, quân đội Trung Quốc, dù đông hơn về số lượng, nhưng lại thua kém về trang bị và tinh thần chiến đấu. Trận hải chiến tại Phong Đảo (25/7/1894) và trận Bình Nhưỡng (15/9/1894) là những thất bại thảm hại của quân Thanh, khiến Triều Tiên hoàn toàn rơi vào tay quân Nhật. Thất bại liên tiếp trên bộ và trên biển đã phơi bày sự yếu kém của quân đội Trung Quốc và khiến triều đình Mãn Thanh phải đối mặt với nguy cơ sụp đổ.
Thất Bại Đau Đớn Và Bài Học Xương Máu
Trận hải chiến tại Hoàng Hải (17/9/1894) là đòn chí mạng giáng vào hải quân Bắc Dương, lực lượng được coi là mạnh nhất của Trung Quốc lúc bấy giờ. Sự thiếu hụt đạn dược, trang bị lạc hậu và sự thiếu quyết đoán của các tướng lĩnh đã dẫn đến thất bại thảm hại. Sau trận chiến này, hải quân Trung Quốc gần như bị xóa sổ, mở đường cho quân Nhật tiến sâu vào lãnh thổ Trung Quốc.
Trước tình thế nguy cấp, triều đình Mãn Thanh buộc phải cử Lý Hồng Chương sang Nhật Bản đàm phán hòa bình. Hiệp ước Mã Quan (17/4/1895) là một bản hiệp ước đầy nhục nhã, buộc Trung Quốc phải nhượng Đài Loan, Bành Hồ và bán đảo Liêu Đông cho Nhật Bản, đồng thời phải bồi thường một khoản tiền khổng lồ. Hiệp ước này không chỉ làm tổn hại nghiêm trọng đến chủ quyền và lợi ích của Trung Quốc, mà còn khơi mào cho làn sóng xâu xé Trung Quốc của các cường quốc phương Tây. Sự can thiệp của Nga, Đức và Pháp sau đó, tuy giúp Trung Quốc giành lại được Liêu Đông, nhưng lại đẩy Trung Quốc vào vòng xoáy lệ thuộc mới.
Cuộc chiến Trung-Nhật 1894 là một bước ngoặt lịch sử, đánh dấu sự suy tàn của Trung Hoa và sự trỗi dậy của Nhật Bản. Thất bại đau đớn này đã thức tỉnh người Trung Quốc, khơi dậy phong trào cải cách và hiện đại hóa đất nước. Bài học xương máu từ cuộc chiến này vẫn còn nguyên giá trị cho đến ngày nay, nhắc nhở về tầm quan trọng của việc xây dựng một quốc gia hùng mạnh, tự chủ và sẵn sàng bảo vệ chủ quyền lãnh thổ.
Tài liệu tham khảo
- Sách/Tài liệu gốc:
- Quách Đình Dĩ, Cận Đại Trung Quốc Sử Cương.
- Triệu Nhĩ Tốn (chủ biên), Thanh Sử Cảo.
- Hình ảnh:
- Wikipedia.
