Trong chiều dài lịch sử Trung Hoa, tồn tại một nghịch lý đầy bi kịch: những người cai trị, với tham vọng nắm giữ quyền lực tuyệt đối, đã áp dụng “chính sách ngu dân” – một hệ thống mưu lược tinh vi nhằm kìm hãm sự hiểu biết của người dân. Điều trớ trêu là chính sách này, dù đạt được một số “thành công” nhất định, lại gieo rắc mầm mống cho sự suy vong của các triều đại và đẩy đất nước vào vòng xoáy trì trệ. Bài viết này sẽ đào sâu vào thực trạng “chính sách ngu dân” trong lịch sử Trung Hoa, từ thời kỳ phong kiến đến hậu phong kiến, phân tích nguyên nhân, biểu hiện, và hệ quả của nó, đồng thời soi chiếu những bài học lịch sử cho đến ngày nay.
Nguồn gốc của “chính sách ngu dân”
Ngay từ thời Xuân Thu Chiến Quốc, mầm mống của “chính sách ngu dân” đã xuất hiện trong tư tưởng của một số học giả. Lão Tử, trong tác phẩm Đạo Đức Kinh, cho rằng: “Dân chi nan trị, dĩ kỳ trí đa” (Dân khó trị là bởi vì họ có nhiều tri thức). Quan điểm này cho thấy một số người đã nhận ra mối nguy cơ tiềm ẩn từ dân trí đối với quyền lực thống trị.
Tần Thủy Hoàng, vị hoàng đế đầu tiên thống nhất Trung Hoa, chính là người đã chính thức đưa “chính sách ngu dân” vào thực tiễn. Với chính sách “đốt sách chôn nho”, ông đã tìm cách kiểm soát tri thức, biến người dân thành những kẻ mù chữ, dễ dàng bị thao túng.
Tần Thủy HoàngTần Thủy Hoàng – vị hoàng đế đầu tiên áp dụng “chính sách ngu dân” vào thực tiễn.
Từ thời Hán Vũ Đế trở đi, “chính sách ngu dân” càng trở nên phổ biến, được xem như một công cụ hữu hiệu để duy trì sự ổn định và củng cố quyền lực của các triều đại phong kiến.
Những chiêu trò “ngu dân” tinh vi
“Chính sách ngu dân” được các triều đại phong kiến áp dụng dưới nhiều hình thức đa dạng, tinh vi.
Thứ nhất là kiểm soát thông tin, hạn chế tự do ngôn luận. Biện pháp này được thể hiện rõ nét qua việc thiêu hủy sách vở, cấm đoán tư tưởng, và đàn áp trí thức.
Thứ hai là độc tôn Nho giáo, áp đặt tư tưởng. Bằng cách возводить Nho giáo lên vị trí độc tôn, các triều đại phong kiến đã kìm hãm sự phát triển của các trường phái tư tưởng khác, biến người dân thành những con người thụ động, tuân phục tuyệt đối.
Thứ ba là thần thánh hóa quyền lực, tạo dựng hình ảnh. Các vị vua chúa tự phong mình là “thiên tử”, là hiện thân của thần linh, dùng thần quyền để biện minh cho sự cai trị của mình.
Thứ tư là tô hồng hiện thực, che giấu sự thật. Các triều đình phong kiến luôn tìm cách tạo ra một bức tranh xã hội thái bình thịnh trị, che giấu những bất công, nghèo đói, và thối nát bên trong.
“Đối sách ngu quân” – Nghịch lý của lịch sử
Trong khi các triều đình ra sức “ngu dân”, thì chính người dân, với bản năng sinh tồn, cũng tự tạo ra “đối sách ngu quân” – những chiêu trò tinh vi để đối phó với chính sách áp bức.
“Đối sách ngu quân” thể hiện rõ nét nhất qua các hình thức nịnh hót, xu nịnh, tâng bốc, che giấu sự thật. Những hành vi này, ban đầu có thể xuất phát từ mục đích tự bảo vệ, nhưng lâu dần đã tạo thành một thói quen xấu, ăn sâu vào văn hóa ứng xử.
Lỗ Tấn, nhà văn nổi tiếng Trung Quốc, đã phê phán gay gắt “chính sách ngu dân” và hệ quả của nó.
Sự tồn tại song song của “chính sách ngu dân” và “đối sách ngu quân” đã tạo nên một nghịch lý: Kẻ cai trị tưởng mình thông minh nhưng lại bị chính những kẻ xu nịnh che mắt, dẫn đến những quyết định sai lầm. Người dân, vì muốn sinh tồn, buộc phải dối trá, che giấu sự thật, và cuối cùng tự biến mình thành nạn nhân của chính hệ thống mà họ đang cố gắng thích nghi.
Hậu quả của “trên dưới cùng ngu”
Hệ quả tất yếu của “chính sách ngu dân” là sự trì trệ của xã hội. Khi người dân bị tước đoạt quyền được biết, quyền được nghĩ, thì đất nước không thể phát triển. Lịch sử Trung Hoa đã chứng minh điều đó.
Sự kiện “quốc nạn Canh Tý” (1900) là một minh chứng rõ nét cho sự thất bại của “chính sách ngu dân”. Nghĩa Hòa Đoàn, với sự hậu thuẫn của Từ Hy Thái Hậu, đã phát động phong trào bài ngoại cực đoan, tin vào những lời mê tín dị đoan, để rồi phải nhận lấy thất bại thảm hại trước liên quân tám nước.
Sự sụp đổ của triều đại nhà Thanh vào năm 1911, đánh dấu chấm hết cho chế độ phong kiến, cũng là minh chứng rõ ràng nhất cho sự thất bại của “chính sách ngu dân”.
Bài học lịch sử
“Chính sách ngu dân”, dù dưới hình thức nào, cũng đều là một sai lầm lịch sử. Nó kìm hãm sự phát triển, đẩy đất nước vào vòng xoáy lạc hậu. Bài học lịch sử này vẫn còn nguyên giá trị cho đến ngày nay.
Trong thế giới phẳng ngày nay, việc kiểm soát thông tin và hạn chế tự do ngôn luận là điều không thể. Bất kỳ chính phủ nào muốn tồn tại và phát triển đều phải tôn trọng quyền được biết, quyền tự do ngôn luận, và quyền tự do tư tưởng của người dân.
Xây dựng một xã hội dân chủ, minh bạch, với đầy đủ thông tin là chìa khóa để giải quyết triệt để “chính sách ngu dân”.
