Châu Âu từ thế kỷ 17 đến đầu thế kỷ 18 được biết đến là “Thời đại của các vị Vua”, đánh dấu giai đoạn hoàng kim về quyền lực và uy tín của các vương triều. Tuy nhiên, bước sang cuối thế kỷ 18, cán cân quyền lực bắt đầu dịch chuyển. Tại Anh Quốc, quyền lực hoàng gia suy yếu dần trước sự lớn mạnh của Quốc Hội. Cuộc Chiến Tranh Cách Mạng tại Bắc Mỹ chứng kiến sự trỗi dậy của các thuộc địa Anh và gây ra nhiều tổn thất cho chính quốc. Tinh thần cách mạng lan sang Pháp, dẫn đến cuộc Cách mạng Pháp (1789) và cái chết của Vua Louis XVI.
Đầu thế kỷ 19, các thuộc địa Bồ Đào Nha và Tây Ban Nha ở châu Mỹ Latinh cũng vùng lên đấu tranh giành độc lập. Giữa những biến động dữ dội đó, “Thời đại của các vị Vua” dần nhường chỗ cho “Thời đại của các Cuộc Cách Mạng Dân Chủ”.
Giao thoa của Khoa học và Tư Tưởng Khai sáng
Một trong những nguyên nhân chính dẫn đến sự thay đổi này là Cuộc Cách mạng Khoa học diễn ra vào thế kỷ 17-18. Các nhà tư tưởng châu Âu áp dụng phương pháp khoa học vào nghiên cứu kinh tế, chính trị và xã hội, tạo nên “Thời Kỳ Khai Sáng” hay “Thời đại của Lý Trí”. Những tiến bộ về khoa học và nghệ thuật đã nâng cao đời sống con người hơn bao giờ hết.
Các nhà triết học thời kỳ này tin rằng con người sinh ra bình đẳng và có quyền tự nhiên. John Locke (1632-1704), một trong những nhà tư tưởng có ảnh hưởng nhất, đã đề xuất lý thuyết “khế ước xã hội”. Theo Locke, chính quyền được thành lập dựa trên sự đồng thuận của người dân và có nghĩa vụ bảo vệ quyền sống, tự do và tài sản cho họ. Nếu chính quyền không thực hiện đúng cam kết, người dân có quyền lật đổ và thiết lập chính quyền mới.
Montesquieu và Nguyên tắc Phân chia Quyền lực
Nam Tước De Montesquieu (1689-1755), một nhà tư tưởng người Pháp, đã phát triển lý thuyết phân chia quyền lực trong cuốn sách “Tinh thần Luật pháp” (1748). Montesquieu cho rằng để ngăn chặn sự chuyên chế, quyền lực nhà nước cần được phân chia cho các nhánh lập pháp, hành pháp và tư pháp độc lập và có quyền kiểm soát lẫn nhau.
Voltaire, Rousseau và Bách khoa toàn thư của Diderot
Thời kỳ Khai sáng chứng kiến sự xuất hiện của nhiều nhà tư tưởng lớn khác, như Voltaire (1694-1778), người chủ trương tự do tôn giáo và phê phán sự độc đoán của giáo hội, và Jean-Jacques Rousseau (1712-1778), người đề cao “nguyện vọng chung” và ảnh hưởng lớn đến Cách mạng Pháp. Bên cạnh đó, Denis Diderot (1713-1784) đã tập hợp các tri thức thời đại vào Bộ Bách khoa toàn thư, góp phần lan toả tư tưởng Khai sáng.
Anh Quốc: Quốc Hội và Vương Quyền
Khác với các quốc gia châu Âu lục địa, nước Anh từ lâu đã có truyền thống hạn chế quyền lực của nhà vua. Quốc Hội, đại diện cho giới quý tộc, chủ đất và thương gia, đóng vai trò quan trọng trong việc ban hành luật pháp và thuế má.
Mâu thuẫn giữa James I và Quốc Hội
Năm 1603, Vua James VI của Scotland lên ngôi vua Anh với vương hiệu James I. Vị vua này tin vào thần quyền và muốn cai trị độc đoán, gây ra mâu thuẫn với Quốc Hội.
Charles I và Cuộc Nội chiến Anh
Mâu thuẫn giữa vương quyền và Quốc Hội lên đến đỉnh điểm dưới thời Vua Charles I (1625-1649). Năm 1642, cuộc Nội chiến Anh bùng nổ, chia đất nước thành hai phe ủng hộ nhà vua và ủng hộ Quốc hội.
Oliver Cromwell và Nước Cộng hòa
Oliver Cromwell (1599-1658), nhà lãnh đạo quân sự tài ba của phe Quốc hội, đã lãnh đạo đánh bại lực lượng nhà vua. Năm 1649, Vua Charles I bị xử tử và nước Anh trở thành nước Cộng hòa.
Sự phục hồi của chế độ quân chủ và Cách mạng Vinh quang
Năm 1660, chế độ quân chủ được phục hồi với vua Charles II. Tuy nhiên, mâu thuẫn giữa vua và Quốc hội vẫn tiếp tục. Năm 1688, Cách mạng Vinh quang nổ ra, lật đổ Vua James II và đưa William of Orange lên ngôi.
Kết quả của Cuộc Chuyển giao Quyền lực
Sự kiện này đánh dấu chiến thắng của Quốc Hội và chế độ quân chủ lập hiến tại Anh. Đạo luật Dân quyền 1689 được ban hành, khẳng định các quyền tự do cơ bản của công dân và hạn chế quyền lực của nhà vua.
Cuộc chuyển giao quyền lực ở Anh từ thế kỷ 17 đến thế kỷ 19 là một quá trình lâu dài và phức tạp, đánh dấu sự kết thúc của thời đại quân chủ chuyên chế và mở đường cho nền dân chủ đại nghị.
Tài liệu tham khảo
- Locke, John. Two Treatises of Government. 1689.
- Montesquieu, Charles de Secondat, baron de. The Spirit of the Laws. 1748.
- Russell, Conrad. The Fall of the British Monarchies, 1637–1642. 1991.
- Wootton, David. The Invention of Science: A New History of the Scientific Revolution. 2015.
