Tháng 6 năm 1215, trên cánh đồng Runnymede xanh mướt gần London, một sự kiện lịch sử trọng đại đã diễn ra, đặt nền móng cho khái niệm tự do và công lý của phương Tây. Không phải là một lễ hội náo nhiệt như vẻ bề ngoài, cuộc gặp gỡ giữa Vua John của Anh và các quý tộc nổi loạn mang theo bầu không khí căng thẳng, hứa hẹn một bước ngoặt lớn trong lịch sử nước Anh.
Ách cai trị hà khắc của Vua John và ngọn lửa nổi dậy
Vua John, được người đương thời mô tả là “toàn những phẩm chất xấu xa”, đã đẩy người dân vào cảnh khốn cùng với những chính sách cai trị hà khắc. Tham vọng bành trướng lãnh thổ, khát khao giành lại vùng đất đã mất ở Pháp, đã khiến ông ta áp đặt các loại thuế và phí vô lý lên giới quý tộc, vượt quá mức mà họ từng chấp nhận từ các đời vua trước. Không chỉ vậy, nhà vua còn ngang nhiên tịch thu đất đai, thậm chí bắt giữ các địa chủ và thương gia giàu có để đòi tiền chuộc.
Bản sao của Đại Hiến chương Magna Carta
Những chính sách tàn bạo này, nếu dẫn đến thắng lợi trong cuộc chiến với Pháp, có lẽ đã giúp Vua John thoát khỏi sự trừng phạt. Tuy nhiên, số phận đã an bài khác đi. Thất bại thảm hại trên chiến trường đã châm ngòi cho ngọn lửa phẫn nộ của giới quý tộc. Họ vùng lên chống lại ách thống trị của nhà vua, chiếm giữ London và buộc ông ta phải nhượng bộ.
Magna Carta ra đời: Khởi nguồn của công lý
Giữa vòng xoáy của cuộc nổi dậy, Tổng giám mục Canterbury đã đứng ra làm trung gian hòa giải, dẫn đến một thỏa thuận lịch sử. Vua John buộc phải ký kết Đại Hiến chương Magna Carta, một văn kiện ghi nhận các yêu cầu của giới quý tộc, đặt ra những giới hạn cho quyền lực của nhà vua.
Mặc dù không phải là hiến chương đầu tiên trong lịch sử nước Anh, Magna Carta mang ý nghĩa đặc biệt quan trọng. Hiến chương đăng quang của Vua Henry I một thế kỷ trước đó, tuy cam kết tôn trọng đặc quyền của giới quý tộc, nhưng nhanh chóng bị những người kế vị phớt lờ. Số phận của Magna Carta cũng tưởng chừng như vậy khi bị Giáo hoàng Innocent III, đồng minh của Vua John, bãi bỏ ngay sau đó. Tuy nhiên, cái chết của Vua John và sự lên ngôi của Henry III, lúc đó mới chín tuổi, đã mở ra một cơ hội mới. Để củng cố quyền lực và tìm kiếm sự ủng hộ của giới quý tộc, chính quyền của Henry III đã ban hành lại Magna Carta, biến nó thành một phần của luật pháp nước Anh.
Lan tỏa và ảnh hưởng của Magna Carta
Qua nhiều thế kỷ, Magna Carta đã được sao chép, dịch sang tiếng Pháp, rồi tiếng Anh, lan truyền rộng rãi trong xã hội Anh. Đến cuối thế kỷ 16, ngay cả những người nông dân cũng đã biết trích dẫn Magna Carta để đấu tranh chống lại sự bất công. Bản in đầu tiên ra đời năm 1508 càng góp phần khuếch tán tư tưởng của nó. Từ cuộc nổi dậy chống lại Vua Charles I năm 1640, đến Cách mạng Mỹ và cuộc đấu tranh chống phân biệt chủng tộc của Nelson Mandela, Magna Carta đã trở thành nguồn cảm hứng, kim chỉ nam cho những người đấu tranh cho tự do và công lý trên toàn thế giới.
Điều gì đã khiến văn kiện dài 3.500 từ này có sức ảnh hưởng mạnh mẽ đến vậy? Đó chính là những nguyên tắc cốt lõi được đúc kết ngắn gọn, phản ánh khát vọng công lý của con người, đặc biệt là trong chương 39 và 40. Chương 39 khẳng định quyền bất khả xâm phạm của công dân tự do, không ai có thể bị bắt giữ, tước đoạt tài sản hay trừng phạt nếu không có phán quyết hợp pháp. Chương 40 tuyên bố quyền được xét xử công bằng và không bị trì hoãn. Những nguyên tắc này đã được kế thừa và phát triển trong Tu chính án thứ 14 của Hiến pháp Hoa Kỳ, khẳng định quyền được sống, tự do và mưu cầu hạnh phúc.
Hạn chế và bài học lịch sử
Tuy nhiên, cần lưu ý rằng Magna Carta không phải là một văn kiện dân chủ hoàn hảo. Việc đánh thuế, dù phải được sự đồng thuận chung, lại chỉ giới hạn trong một hội đồng gồm quý tộc, giám mục và các chức sắc tôn giáo, bỏ qua quyền lợi của các tầng lớp khác, kể cả các hiệp sĩ. Ý tưởng về quyền đại diện của các thành phố, dù đã được đề cập, nhưng không được ghi nhận trong văn bản cuối cùng.
Magna Carta đặt ra câu hỏi về nguồn gốc của những nguyên tắc kiểm soát quyền lực chính trị. Nếu không phải từ người cai trị hay thần dân, thì từ đâu? Truyền thống luật tự nhiên, phổ biến trong thời Trung cổ, cho rằng những nguyên tắc này bắt nguồn từ lý trí con người. Việc bắt giữ và tịch thu tùy tiện, hay xét xử không theo luật định, đều trái với lẽ phải. Magna Carta, bằng cách đặt luật pháp lên trên ý chí của người cai trị, đã thể hiện tư tưởng tiến bộ này.
Tuy nhiên, lịch sử cho thấy tư tưởng này vẫn chưa được thực hiện đầy đủ ở nhiều quốc gia. Ngay cả ở những nước chịu ảnh hưởng của Magna Carta, các mối đe dọa an ninh vẫn có thể làm xói mòn những nguyên tắc cơ bản về quyền con người, như trường hợp nhà tù Guantanamo của Mỹ.
Kết luận
Hành trình 800 năm của Magna Carta là minh chứng cho khát vọng tự do và công lý không ngừng nghỉ của nhân loại. Từ Runnymede đến Hiến pháp Hoa Kỳ, những nguyên tắc cốt lõi của nó vẫn còn nguyên giá trị, nhắc nhở chúng ta về tầm quan trọng của luật pháp, sự công bằng và quyền con người. Tuy còn nhiều thách thức, di sản của Magna Carta vẫn là nguồn cảm hứng cho cuộc đấu tranh vì một thế giới công bằng và tốt đẹp hơn.
Tài liệu tham khảo
- Singer, P. (2015, June 4). Magna Carta at 800. Project Syndicate.
