Mở đầu bằng hình ảnh hùng vĩ của thảo nguyên mênh mông, ta dễ dàng hình dung về một đế chế kỵ binh đã từng làm mưa làm gió khắp lục địa Á-Âu: Golden Horde. Từ năm 1240 đến 1502, đế chế này, được thành lập bởi Batu Khan, cháu nội của Thành Cát Tư Hãn, đã trải dài quyền lực từ Nga, Ukraine, Kazakhstan đến Crimea, Thổ Nhĩ Kỳ, Moldova và Caucasus. Golden Horde không chỉ là một phần quan trọng của Đế chế Mông Cổ, mà còn là biểu tượng sức mạnh của đế chế này trước châu Âu, cho đến khi sụp đổ sau hơn 250 năm tồn tại. Sự tồn tại lâu dài ấy đã để lại những dấu ấn sâu đậm trong lịch sử, văn hóa và dân tộc của các vùng đất từng nằm dưới sự cai trị của nó, đặc biệt là nước Nga.
Hình ảnh lều của người Mông Cổ
Nguồn Gốc Cái Tên Golden Horde và Những Tranh Cãi Lịch Sử
Cái tên “Golden Horde” (Altan Ordu) được cho là bắt nguồn từ những chiếc lều vàng lộng lẫy của giới cầm quyền, tuy nhiên nguồn gốc thực sự của nó vẫn còn là một bí ẩn do sự thất lạc của nhiều sử liệu quan trọng. Bên cạnh “Golden Horde”, đế chế này còn được biết đến với các tên gọi khác như Kipchak Khanate và Ulus of Jochi. Sự thiếu hụt tư liệu lịch sử về nước Nga thời kỳ đầu đã dẫn đến nhiều nỗ lực “tái kiến thiết” lịch sử trong những năm gần đây, đặc biệt xoay quanh vai trò của Golden Horde và Kievan Rus.
Nga và Golden Horde: Từ Ách Đô Hộ Đến “Sự Hợp Nhất Lực Lượng”?
Một số nhà sử học Nga đương đại có xu hướng đánh giá tích cực ảnh hưởng của Golden Horde, thậm chí xem “ách đô hộ” chỉ là một huyền thoại lịch sử. Họ cho rằng Golden Horde không đơn thuần là một đế chế Mông Cổ xâm lược, mà còn là một phần quan trọng trong quá trình hình thành dân tộc Nga, ngang hàng với Kievan Rus. Quan điểm này được thể hiện rõ nét trong cuốn sách “Nước Nga cổ đại và thảo nguyên vĩ đại” của Lev Gumilev và sau đó được nhiều học giả khác ủng hộ.
Một luận điểm gây tranh cãi khác là việc một số nhà sử học Nga cho rằng Thành Cát Tư Hãn không phải người Mông Cổ, mà có thể là người Kazakh hoặc đến từ vùng thảo nguyên Volga. Họ thậm chí còn cho rằng người Mông Cổ, do dân số ít và trình độ phát triển thấp, không thể thực hiện được những cuộc chinh phạt rộng lớn như vậy. Thay vào đó, họ nhấn mạnh vai trò của người Tatar và các nhóm dân tộc Turkic, vốn là cư dân của Liên bang Nga ngày nay.
Golden Horde: Thiên Đường Khoan Dung Hay Địa Ngục Tàn Bạo?
Để củng cố lập luận của mình, một số học giả Nga còn mô tả Golden Horde là một quốc gia văn minh, khoan dung về tôn giáo, nơi khoa học và nghệ thuật được tự do phát triển, trái ngược với châu Âu thời Trung Cổ với nạn dịch bệnh, Tòa án dị giáo và sự ngu dốt. Họ nhấn mạnh mức thuế nhẹ nhàng, chỉ 4-6 túi ngũ cốc mỗi hộ gia đình mỗi năm, như một bằng chứng cho sự cai trị nhân từ của Golden Horde. Tuy nhiên, những lập luận này lại bỏ qua sự tàn bạo của các cuộc chinh phạt, những thành phố bị tàn phá, những nhà thờ bị hủy hoại và vô số tội ác khác mà Golden Horde đã gây ra.
Bài Học Lịch Sử và Những Cảnh Báo Cho Hiện Tại
Sự tái diễn giải lịch sử theo hướng có lợi cho mình không phải là điều hiếm gặp. Việc một số nhà sử học Nga cố gắng “gột rửa” hình ảnh Golden Horde và gắn nó với bản sắc dân tộc Nga, đồng thời hạ thấp vai trò của Kievan Rus, cho thấy mối nguy hiểm của việc sử dụng lịch sử để phục vụ cho các mục đích chính trị hiện tại. Việc này không chỉ bóp méo sự thật lịch sử mà còn có thể gây ra những căng thẳng và xung đột không đáng có, như việc một số người Nga sử dụng luận điểm này để biện minh cho yêu sách lãnh thổ đối với Ukraine. Lịch sử cần được nghiên cứu và nhìn nhận một cách khách quan, trung thực để rút ra những bài học quý báu cho hiện tại và tương lai.
Tài liệu tham khảo
-
Gumilev, L. Nước Nga cổ đại và thảo nguyên vĩ đại.
-
Các bài viết trên website nghiencuulichsu.com.
