Bán đảo Balkan và Tiểu Á, vùng đất giao thoa giữa phương Đông và phương Tây, đã chứng kiến biết bao thăng trầm của lịch sử. Cuối thế kỷ XIII, giữa những biến động chính trị và xã hội, một thế lực mới trỗi dậy: Đế chế Ottoman. Sự lớn mạnh của Ottoman gắn liền với sự suy tàn của một đế chế lâu đời – Byzantine, mở ra một cuộc đối đầu kéo dài hơn một thế kỷ, định hình lại bản đồ chính trị và văn hóa của khu vực.
Sự Trỗi Dậy Của Ottoman và Hoàng Hôn Của Byzantine
Đế chế Byzantine, với thủ đô Constantinople lừng lẫy, từng là một trong những trung tâm văn minh rực rỡ nhất của thế giới phương Tây. Kế thừa di sản của Đế chế La Mã, Byzantine đã trải qua hơn một thiên niên kỷ với những thành tựu đáng kinh ngạc về nghệ thuật, kiến trúc và luật pháp. Tuy nhiên, từ cuối thế kỷ XI, đế chế này bắt đầu suy yếu do những mâu thuẫn nội bộ và áp lực từ bên ngoài, tạo điều kiện cho sự trỗi dậy của các thế lực mới.
Trong khi đó, người Thổ Ottoman, xuất thân từ những bộ tộc du mục Trung Á, đã dần di cư về phía tây. Dưới sự lãnh đạo của Osman I, họ đã thống nhất các bộ tộc và thành lập một nhà nước riêng vào năm 1299, đặt nền móng cho một đế chế hùng mạnh. Với tham vọng bành trướng, Ottoman đã nhắm vào Byzantine, một đế chế giàu có nhưng đang suy yếu, kiểm soát vị trí chiến lược quan trọng nối liền Á – Âu.
Tranh của Fausto Zonaro miêu tả cảnh Mehmed II và quân đội Ottoman tiến về Constantinople. Nguồn: Wikipedia.
154 Năm Đối Đầu (1299-1453)
Cuộc đối đầu giữa Ottoman và Byzantine kéo dài 154 năm, được đánh dấu bởi những cuộc chiến tranh, những mưu đồ chính trị và những nỗ lực tuyệt vọng để sinh tồn. Byzantine, trong thế yếu, đã phải dùng nhiều biện pháp để duy trì sự tồn tại, từ việc thần phục Ottoman, cống nạp hàng năm đến việc cầu viện sự giúp đỡ từ Giáo hoàng và các nước phương Tây. Tuy nhiên, những nỗ lực này đều không mang lại kết quả như mong muốn.
Giai đoạn đầu (1299-1331): Osman I và người kế nhiệm là Orkhan đã nhanh chóng mở rộng lãnh thổ, chiếm được nhiều vùng đất quan trọng của Byzantine ở Tiểu Á. Sự hình thành quân đoàn Janissaries, lực lượng nòng cốt của quân đội Ottoman, đã đóng góp quan trọng vào những chiến thắng này.
Giai đoạn giữa (1331-1363): Ottoman tiếp tục tiến sâu vào lãnh thổ Byzantine ở bán đảo Balkan. Việc chiếm được Gallipoli năm 1354 và Adrianople năm 1362 đã đặt Constantinople vào thế bị bao vây tứ phía.
Giai đoạn cuối (1364-1453): Ottoman tiếp tục bành trướng sang các quốc gia Balkan khác như Serbia, Bulgaria, Albania. Mặc dù gặp phải sự kháng cự quyết liệt và cả những thất bại tạm thời, Ottoman vẫn tiếp tục lớn mạnh. Cuối cùng, dưới sự lãnh đạo của Mehmed II, Constantinople, thành phố bất khả xâm phạm trong suốt nhiều thế kỷ, đã bị chinh phục vào năm 1453. Sự kiện này đánh dấu sự sụp đổ hoàn toàn của Đế chế Byzantine và mở ra một kỷ nguyên mới cho Ottoman.
Constantinople Thất Thủ: Một Kỷ Nguyên Mới
Cuộc vây hãm Constantinople năm 1453 là một trong những sự kiện quan trọng nhất trong lịch sử Trung Cận Đông. Mehmed II, với biệt danh “Người chinh phục”, đã huy động một lực lượng hùng hậu, sử dụng những vũ khí tối tân nhất thời bấy giờ để công phá thành phố. Về phía Byzantine, hoàng đế Constantine XI, dù biết khó khăn nhưng vẫn quyết tâm chiến đấu đến cùng để bảo vệ kinh đô.
Sau 53 ngày đêm chiến đấu ác liệt, Constantinople thất thủ. Sự kiện này không chỉ là một thất bại quân sự mà còn là một thảm họa về văn hóa. Thành phố, từng là trung tâm của nghệ thuật và học thuật, bị cướp phá và tàn phá. Thánh đường Hagia Sophia, biểu tượng của Kitô giáo, bị biến thành nhà thờ Hồi giáo.
Bài Học Lịch Sử
Sự sụp đổ của Byzantine và sự trỗi dậy của Ottoman là một minh chứng cho quy luật thịnh suy của lịch sử. Một đế chế già cỗi, dù có bề dày lịch sử và văn hóa, cũng sẽ phải nhường chỗ cho một thế lực mới trồi dậy. Cuộc đổi ngôi này cũng cho thấy tầm quan trọng của vị trí địa lý và sức mạnh quân sự trong việc định hình lịch sử.
Sự kiện năm 1453 cũng để lại những bài học về tầm quan trọng của sự đoàn kết và sự thích ứng với những thay đổi của thời cuộc. Byzantine, bị chia rẽ bởi những mâu thuẫn nội bộ và không thể thích ứng với những biến động của thế giới bên ngoài, đã phải trả giá bằng sự diệt vong.
Tài liệu tham khảo
- Tạp chí Nghiên cứu Châu Âu, Số 12 (2010).
