Vùng đất rộng lớn từ Trung Quốc đến tận Ba Tư từng chứng kiến những cuộc di cư và tranh giành quyền lực không ngừng nghỉ của các bộ tộc du mục. Trong số đó, nổi lên câu chuyện về đế quốc Kushan, một đế quốc hùng mạnh được xây dựng từ những bộ lạc du mục Yuezhi, đã để lại dấu ấn sâu đậm trong lịch sử thế giới.
Sự trỗi dậy của đế quốc Kushan bắt nguồn từ áp lực của các bộ tộc Hung Nô (Xiongnu) lên lãnh thổ Trung Hoa vào đầu thế kỷ thứ 3 trước Công nguyên. Bị Tần Thủy Hoàng đánh bại, người Hung Nô di chuyển về phía tây, đẩy lùi bộ tộc Yuezhi khỏi lưu vực Tarim (nay là Tân Cương và Cam Túc) đến vùng sông Ili. Tiếp đó, người Yuezhi lại đẩy lui bộ tộc Sakas (Scythians) về phía tây nam, vào vùng Parthia (phần lãnh thổ tách ra từ đế quốc Seleucid).
Cuộc Hành Trình Tìm Kiếm Lãnh Thổ
Giữa thế kỷ thứ 2 trước Công nguyên, Sakas và Yuezhi liên minh chống lại Parthia nhưng thất bại. Người Yuezhi buộc phải di chuyển vào Bactria, vùng đất của các triều đại Hy-Ấn (Indo-Greek), hậu duệ của Alexander Đại Đế. Tại đây, người Yuezhi được gọi là Tocharians, dần hòa nhập với văn hóa Hy Lạp. Trong khi đó, người Sakas định cư ở Sakistan (phía nam Afghanistan ngày nay), dần bành trướng vào bắc Ấn Độ.
Bản đồ các đế chế
Sau nhiều cuộc chiến tranh giành lãnh thổ, vua Azes I của người Sakas đã thống nhất vùng tây bắc Ấn Độ, lập nên vương quốc Indo-Scythians. Tuy nhiên, vương quốc này không tồn tại lâu. Dưới thời vua Azes II, mặc dù đã đánh bại các vương quốc Hy-Ấn còn lại, nhưng sau khi ông qua đời, người Kushan, một nhánh của người Yuezhi, đã nổi lên chiếm lấy vùng đất này, thiết lập đế quốc Kushan hùng mạnh.
Thời Kỳ Hoàng Kim Dưới Triều Kanishka I
Đế quốc Kushan trải dài từ Tajikistan đến biển Caspian, Afghanistan và đến thung lũng sông Hằng. Thời kỳ hoàng kim của đế quốc này là từ thế kỷ thứ 1 đến thế kỷ thứ 3, dưới sự trị vì của các vị vua như Kanishka I, Huvishka và Vasudeva I. Dưới triều Kanishka I (khoảng 127-151), đế quốc Kushan kiểm soát con đường tơ lụa, mang lại sự phồn thịnh về kinh tế và giao lưu văn hóa.
Kanishka I được biết đến như một vị vua anh minh, bành trướng lãnh thổ và truyền bá Phật giáo. Ông khuyến khích sự giao thoa văn hóa, thể hiện qua các đồng tiền được đúc dưới thời ông, mang hình ảnh các vị thần của nhiều tôn giáo khác nhau.
Kanishka I là một Phật tử mộ đạo và đóng vai trò quan trọng trong việc phát triển Phật giáo Đại thừa. Ông đã bảo trợ cho kỳ kết tập kinh điển lần thứ tư, đánh dấu sự phát triển mạnh mẽ của Phật giáo Đại thừa và sự truyền bá sang Trung Quốc.
Đồng tiền có hình nữ thần Helios
Sự Suy Tàn Của Một Đế Quốc
Đế quốc Kushan bắt đầu suy yếu vào thế kỷ thứ 3. Sau khi vua Vasudeva I qua đời, đế quốc bị chia cắt. Đến năm 290, đế quốc Kushan bị Shapur I của triều đại Sassanid lật đổ. Dưới thời Sassanid, Hỏa giáo trở thành quốc giáo, nhưng Phật giáo vẫn tiếp tục phát triển.
Đồng tiền có hình thần Oesho
Đến thế kỷ thứ 5, đế quốc Sassanid cũng suy tàn do sự xâm lăng của người Hung Nô và sự trỗi dậy của triều đại Gupta ở Ấn Độ. Dù vậy, các vị vua Gupta vẫn tiếp tục ủng hộ Phật giáo, đặc biệt là việc tái thiết Phật học viện Nalanda.
Đồng tiền có hình Đức Phật
Câu chuyện về đế quốc Kushan là một minh chứng cho sự thăng trầm của lịch sử. Từ những bộ lạc du mục, người Kushan đã vươn lên thành một đế quốc hùng mạnh, để lại di sản văn hóa và tôn giáo phong phú. Sự suy tàn của đế quốc này cũng là một bài học về sự biến đổi không ngừng của quyền lực và ảnh hưởng của các thế lực chính trị và tôn giáo.
Tài liệu tham khảo:
-
Sách/Tài liệu gốc:
- Falk, Harry (2001). The yuga of Sphujiddhvaja and the era of the Kuṣâṇas. Silk Road Art and Archaeology VII, 121-136.
- Falk, Harry (2004). The Kaniṣka era in Gupta records. Silk Road Art and Archaeology X, 167-176.
- Dobbins, K. Walton. (1971). The Stūpa and Vihāra of Kanishka I. The Asiatic Society of Bengal Monograph Series, Vol. XVIII. Calcutta.
- Sims-Williams, Nicholas (1998). Further notes on the Bactrian inscription of Rabatak, with an Appendix on the names of Kujula Kadphises and Vima Taktu in Chinese. Proceedings of the Third European Conference of Iranian Studies Part 1: Old and Middle Iranian Studies. Edited by Nicholas Sims-Williams. Wiesbaden. 79-93.
-
Nghiên cứu:
- Hargreaves, H. (1910-11). Excavations at Shāh-jī-kī Dhērī. Archaeological Survey of India, 1910-11, 25-32.
- Kumar, Baldev. (1973). The Early Kuṣāṇas. New Delhi, Sterling Publishers.
-
Hình ảnh:
- Các hình ảnh được sử dụng trong bài viết gốc.
