Mao Trạch Đông, một cái tên gợi lên cả sự kính sợ lẫn khinh miệt, một nhân vật lịch sử gây tranh cãi bậc nhất thế kỷ 20. Không giống Hitler, Pol Pot hay Stalin, những kẻ độc tài khát máu bị lịch sử lên án, Mao lại có một vị trí đặc biệt, vừa được tôn sùng vừa bị nguyền rủa. Hình ảnh của ông vẫn hiện diện trên đồng tiền của nền kinh tế lớn thứ hai thế giới, thi hài ông vẫn được hàng ngàn người đến viếng mỗi ngày. Sự tồn tại dai dẳng này đặt ra câu hỏi: đâu là bản chất thực sự của di sản Mao Trạch Đông?
Từ Sao Đỏ Trên Bầu Trời Trung Quốc Đến Bóng Ma Toàn Cầu
Julia Lovell, trong cuốn sách “Maoism: A Global History” (Tư tưởng Mao: Một lịch sử toàn cầu), đã vén bức màn lịch sử, phơi bày tầm ảnh hưởng bao trùm và đầy rẫy mâu thuẫn của tư tưởng Mao, từ vùng cao nguyên Peru đến rừng rậm Campuchia, từ Paris hoa lệ đến các thành phố Mỹ hiện đại. Cuốn sách là một hành trình khám phá sự lan tỏa của tư tưởng Mao, từ những khẩu hiệu đơn giản như “phản kháng là đúng”, “phục vụ nhân dân” đến những hậu quả tàn khốc mà nó gây ra trên toàn thế giới.
Sự trỗi dậy của Pol Pot và thảm kịch diệt chủng ở Campuchia, sự sùng bái cá nhân của Kim Nhật Thành và chế độ hà khắc ở Bắc Triều Tiên, tất cả đều mang dấu ấn đậm nét của tư tưởng Mao. Thậm chí, ngay cả trong thời kỳ hậu Mao, bóng ma của ông vẫn tiếp tục ám ảnh Trung Quốc và thế giới.
Edgar Snow và Huyền Thoại Mao Trạch Đông
Một điều đáng ngạc nhiên là huyền thoại về Mao lại được xây dựng phần lớn bởi một người Mỹ – Edgar Snow. Cuốn sách “Sao Đỏ Trên Bầu Trời Trung Quốc” của Snow, xuất bản năm 1937 sau chuyến thăm căn cứ du kích của Mao, đã vẽ nên chân dung một nhà lãnh đạo lý tưởng, người muốn giải phóng Trung Quốc khỏi ách thống trị của Tưởng Giới Thạch và xây dựng một đất nước dân chủ.
Hình ảnh Mao được Snow khắc họa – một người theo đuổi “nhân quyền”, “công lý”, “tự do” và “nhân phẩm” – đã mê hoặc thế giới và thu hút đông đảo người ủng hộ, từ những người trẻ trí thức ở Trung Quốc đến các phong trào kháng chiến chống phát xít ở Nga, du kích Huk ở Philippines và các nhà cách mạng ở Ấn Độ. Cuốn sách của Snow, theo Lovell, đã trở thành “văn bản cốt lõi” cho nhiều phong trào nổi dậy trên thế giới.
Di Sản Mao Trong Thời Đại Tập Cận Bình
Sau nhiều năm bị lu mờ, hình ảnh của Mao đang được Tập Cận Bình khôi phục. Việc ông Tập yêu cầu đảng viên học tập tư tưởng Mao, khẳng định thành tựu của thời kỳ “cải cách và mở cửa” không thể phủ nhận công lao của Mao, cho thấy nỗ lực củng cố quyền lực và thu hút sự ủng hộ từ những người hoài niệm về thời kỳ Mao.
Tuy nhiên, sự so sánh giữa Tập và Mao có những hạn chế. Tập không theo đuổi một sứ mệnh cách mạng toàn cầu như Mao. Mục tiêu của ông là tạo ra một môi trường quốc tế thuận lợi cho sự trỗi dậy của Trung Quốc, chứ không phải xuất khẩu chủ nghĩa cộng sản. Ông Tập cũng không ủng hộ các phong trào nổi dậy, mà tập trung xây dựng quan hệ với các quốc gia khác, bất kể thể chế chính trị, miễn là họ không đe dọa đến chế độ của ông.
Kết Luận: Virus Ẩn Mình
Tư tưởng Mao, dù mang trong mình những mảng tối của lịch sử, vẫn tồn tại như một “virus ẩn mình”, âm thầm ảnh hưởng đến cục diện chính trị thế giới. Nó là lời nhắc nhở về sức mạnh của tuyên truyền, về sự nguy hiểm của sùng bái cá nhân và về tầm quan trọng của việc nhìn nhận lịch sử một cách khách quan và đa chiều. Bài học từ quá khứ là cần thiết để chúng ta có thể định hình một tương lai tốt đẹp hơn.
Tài liệu tham khảo:
- Lovell, J. (2019). Maoism: A Global History. Bodley Head.
