Cuối thế kỷ XIX, đầu thế kỷ XX, khi mà làn sóng xâm lược của chủ nghĩa đế quốc lan rộng khắp toàn cầu, các quốc gia châu Á phải đối mặt với nguy cơ xâm lược và thống trị. Giữa muôn trùng bế tắc của các phong trào cứu nước truyền thống, một thế hệ trí thức mới đã nhận thức được sự cần thiết phải thay đổi, phải tìm kiếm một con đường mới để giải phóng dân tộc. Nhật Bản, với cuộc Duy Tân Minh Trị thành công rực rỡ, đã trở thành ngọn hải đăng soi đường cho các phong trào cách mạng tại châu Á, trong đó có phong trào Đông Du của Trung Quốc và Việt Nam.
Hình ảnh minh họa cho phong trào Đông Du Trung QuốcHọc sinh Trung Quốc tham gia phong trào Đông Du (Ảnh: tamhoc.com)
I. Bối Cảnh Lịch Sử Và Sự Ra Đời Của Phong Trào Đông Du
1. Trung Quốc Sau Những Thất Bại Cay Đắng
Sau khi bị các cường quốc phương Tây xâm lược từ năm 1840, Trung Quốc chìm trong khủng hoảng và bế tắc. Các phong trào đấu tranh như phong trào Thái Bình Thiên Quốc (1850-1864) hay cuộc cải cách Mậu Tuất (1898) đều thất bại. Giới trí thức Trung Quốc nhận ra rằng cần phải học hỏi từ phương Tây, đặc biệt là từ Nhật Bản, quốc gia châu Á duy nhất thành công trong việc hiện đại hóa và trở thành cường quốc.
2. Việt Nam Trước Nanh Vuốt Thực Dân
Tương tự như Trung Quốc, Việt Nam cũng rơi vào tay thực dân Pháp sau Hiệp ước Patenôtre năm 1884. Các phong trào Cần Vương (1885-1896) do các sĩ phu yêu nước lãnh đạo đều bị dập tắt. Trước tình thế nguy nan, các nhà yêu nước Việt Nam cũng hướng về Nhật Bản như một tấm gương để học hỏi và tìm kiếm sự giúp đỡ.
II. Điểm Tương Đồng Giữa Hai Phong Trào Đông Du
1. Niềm Tin Vào Con Đường Duy Tân Của Nhật Bản
Cả hai phong trào Đông Du đều xuất phát từ niềm tin mãnh liệt vào con đường Duy Tân của Nhật Bản. Các nhà yêu nước Trung Quốc và Việt Nam đều tin rằng Nhật Bản, với vị thế là một quốc gia châu Á, đã tìm ra con đường đúng đắn để tự cường và đánh bại các cường quốc phương Tây. Họ hy vọng sẽ học hỏi được những kinh nghiệm quý báu từ Nhật Bản để giải phóng dân tộc.
2. Tinh Thần Yêu Nước Sôi Sục
Phong trào Đông Du của cả hai quốc gia đều là minh chứng rõ nét cho tinh thần yêu nước sục sôi. Các thanh niên tham gia phong trào, bất chấp khó khăn và nguy hiểm, đều mang trong mình khát vọng cháy bỏng về một đất nước độc lập, tự do và hùng cường.
III. Những Điểm Khác Biệt Giữa Hai Phong Trào Đông Du
1. Tính Chất Phong Trào
Phong trào Đông Du Trung Quốc diễn ra công khai với sự ủng hộ của một bộ phận trong triều đình, trong khi phong trào Đông Du Việt Nam lại diễn ra bí mật do sự kiểm soát gắt gao của chính quyền thực dân. Sự khác biệt này xuất phát từ bối cảnh lịch sử và chính trị khác nhau của hai quốc gia.
2. Nội Dung Phong Trào
Phong trào Đông Du Trung Quốc có nội dung đa dạng, bao gồm cả việc du học và hoạt động chính trị. Trong khi đó, phong trào Đông Du Việt Nam chủ yếu tập trung vào việc đưa thanh niên sang Nhật học tập quân sự với hy vọng sẽ trở về lãnh đạo các cuộc khởi nghĩa vũ trang.
IV. Kết Cục Và Ý Nghĩa Lịch Sử Của Phong Trào Đông Du
Cả hai phong trào Đông Du của Trung Quốc và Việt Nam đều không đạt được mục tiêu ban đầu. Phong trào Đông Du Trung Quốc kết thúc vào năm 1911 với sự sụp đổ của triều đại nhà Thanh và sự thành lập nhà nước cộng hòa. Phong trào Đông Du Việt Nam kết thúc vào năm 1909 khi chính phủ Nhật Bản thỏa hiệp với Pháp, trục xuất các nhà cách mạng Việt Nam khỏi đất nước này.
Tuy thất bại, phong trào Đông Du của Trung Quốc và Việt Nam đã để lại những dấu ấn quan trọng trong lịch sử hai nước. Phong trào đã góp phần quan trọng vào việc truyền bá tư tưởng cách mạng, khơi dậy tinh thần yêu nước và ý chí tự cường của nhân dân. Đặc biệt, phong trào Đông Du đã mở ra một thời kỳ mới cho cách mạng Việt Nam, thời kỳ mà các nhà yêu nước chủ động tìm kiếm con đường cứu nước mới, phù hợp với xu thế của thời đại.
V. Tài Liệu Tham Khảo
- Cung Thư Đạc, Phương Du Hàm (1993), Trung Quốc cận đại sử cương, Nxb Đại học Bắc Kinh.
- Đặng Tiểu Bình (1984), Xây dựng chủ nghĩa xã hội đặc sắc Trung Quốc, Nxb Nhân dân.
- Vĩnh Sính (1990), Nhật Bản cận đại, Nxb Văn hoá tùng thư.
- Nguyễn Văn Hồng (2006), “Đông du Trung Quốc – Việt Nam” một hiện tượng lịch sử khu vực thời cận đại, Tạp chí Nghiên cứu Trung Quốc (số 1).
- Nguyễn Văn Vượng (2008), Các ngả đường của phong trào Đông du Trung Quốc thời cận đại, Tạp chí Nghiên cứu Trung quốc (số5).
- Đinh Xuân Lâm (chủ biên) (2003), Đại cương lịch sử Việt Nam, t2, Nxb Giáo dục.
- Chương Thâu (2005), Phan Bội Châu và sự lựa chọn con đường Đông du, trích “Việt Nam – 100 năm phong trào Đông du và hợp tác Việt – Nhật để bảo tồn và phát triển di sản văn hóa Huế”, Huế.
- Shiraishi Masaya (2000), Phong trào dân tộc Việt Nam và quan hệ của nó với Nhật Bản và Châu Á. Tư tưởng của Phan Bội Châu về cách mạng và thế giới, t1, Nxb Chính trị quốc gia, Hà Nội.
- Phan Bội Châu, Toàn tập (2000), t6, Niên Biểu, Nxb Thuận Hóa Trung tâm văn hoá ngôn ngữ Đông Tây, Hà Nội.
- Hoàng Khánh Trừng, Đông du Nhật ký, Theo Vương Hiểu Thu (1987), Cận đại Trung – Nhật khởi thị lục, Bắc Kinh.
VI. Kết Luận
Phong trào Đông Du của Trung Quốc và Việt Nam là minh chứng cho tinh thần quật cường, ý chí tự lực tự cường của các dân tộc châu Á trong cuộc đấu tranh chống lại chủ nghĩa đế quốc. Mặc dù không thành công, phong trào Đông Du đã để lại nhiều bài học kinh nghiệm quý báu cho các thế hệ sau này.
