Trong dòng chảy lịch sử đầy biến động của thế giới, Muammar al-Gaddafi nổi lên như một nhân vật đầy bí ẩn và gây tranh cãi. Đối với phương Tây, ông là một nhà độc tài tàn bạo, kẻ khủng bố nguy hiểm. Nhưng với nhiều người dân châu Phi, Gaddafi lại là người anh hùng dân tộc, người tiên phong trong cuộc chiến chống lại chủ nghĩa đế quốc. Giữa những luồng ý kiến trái chiều đó, Yoweri Museveni, vị Tổng thống đầy bản lĩnh của Uganda, đã có cái nhìn vừa khách quan, vừa phức tạp về nhà lãnh đạo Libya.
Từ Sinh Viên Yêu Nước Đến Kẻ Thù Không Đội Trời Chung
Năm 1969, khi Gaddafi lên nắm quyền trong cuộc đảo chính quân sự, Museveni, khi đó là một sinh viên đại học ở Tanzania, đã hân hoan chào đón. Gaddafi, với lý tưởng dân tộc và chủ nghĩa xã hội Ả Rập, được kỳ vọng sẽ là Nasser mới của châu Phi, người sẽ lãnh đạo lục địa đen thoát khỏi ách thống trị của chủ nghĩa thực dân.
Tổng thống Uganda Yoweri Museveni
Thế nhưng, mối quan hệ tốt đẹp ấy nhanh chóng rạn nứt. Năm 1971, Idi Amin, một sĩ quan quân đội Uganda, lật đổ chính phủ Milton Obote và thiết lập chế độ độc tài tàn bạo. Amin nhận được sự ủng hộ từ phương Tây, nhưng rồi lại quay lưng với chính những kẻ đỡ đầu khi họ từ chối cung cấp vũ khí cho hắn ta tấn công Tanzania. Gaddafi, vì thiếu hiểu biết về tình hình Uganda, đã mắc sai lầm nghiêm trọng khi ủng hộ Amin.
Trong mắt Gaddafi, Amin là một người Hồi giáo đang bị những người theo Kitô giáo đàn áp. Ông đã gửi quân đội Libya đến Uganda để hỗ trợ Amin chống lại lực lượng của Museveni và quân đội Tanzania. Cuộc chiến tranh Uganda-Tanzania năm 1979 kết thúc với thất bại thảm hại của Amin, Gaddafi cũng phải hứng chịu sự chỉ trích nặng nề vì can thiệp quân sự vào Uganda.
Từ Sai Lầm Đến Mâu Thuẫn Không Thể Dung Hòa
Sai lầm trong việc ủng hộ Idi Amin không phải là rạn nứt duy nhất trong mối quan hệ giữa Museveni và Gaddafi. Trên trường quốc tế, Gaddafi liên tục có những hành động khiến Museveni và nhiều nhà lãnh đạo châu Phi khác phải e ngại.
Bản đồ châu Phi
Gaddafi ấp ủ giấc mơ về một “Hoa Kỳ của Châu Phi”, một nhà nước liên bang thống nhất toàn bộ lục địa đen. Ông ta liên tục gây sức ép lên các thành viên Liên minh châu Phi, bất chấp sự phản đối từ đa số. Gaddafi thậm chí còn phớt lờ các chính phủ được quốc tế công nhận, tìm cách liên kết với các lãnh chúa địa phương để củng cố quyền lực.
Museveni, với tư cách là một nhà lãnh đạo theo đuổi chủ nghĩa thực dụng, hiểu rõ những khó khăn trong việc hiện thực hóa giấc mơ của Gaddafi. Ông cho rằng việc quản lý một lục địa rộng lớn và đa dạng như châu Phi là điều bất khả thi trong ngắn hạn. Thay vào đó, châu Phi nên tập trung vào việc xây dựng cộng đồng kinh tế và liên minh khu vực.
Khủng Bố: Lằn Ranh Mong Manh Giữa Cách Mạng Và Tàn Bạo
Là một nhà cách mạng dày dạn kinh nghiệm, Museveni hiểu rõ giá trị của đấu tranh vũ trang trong việc giành độc lập và tự do. Tuy nhiên, ông luôn phản đối chủ nghĩa khủng bố, điều mà Gaddafi dường như không đủ dứt khoát.
Phiến quân Libya năm 2011
Trong khi Museveni và nhiều phong trào giải phóng dân tộc ở châu Phi đen luôn tuân thủ luật chiến tranh, tránh gây thương vong cho dân thường, thì Gaddafi lại có phần dễ dãi trong việc sử dụng bạo lực. Gaddafi biện minh cho các hành động khủng bố bằng lý tưởng cao đẹp, nhưng Museveni cho rằng chủ nghĩa khủng bố chỉ gieo rắc nỗi sợ hãi và chia rẽ, làm tổn hại đến chính nghĩa mà nó theo đuổi.
Từ Phê Phán Đến Công Nhận: Gaddafi – Một Nghịch Lý Của Lịch Sử
Mặc dù có nhiều bất đồng và chỉ trích, Museveni không hề phủ nhận những đóng góp của Gaddafi cho Libya, châu Phi và thế giới thứ ba.
Museveni đánh giá cao chủ nghĩa dân tộc của Gaddafi. Trong mắt ông, Gaddafi là một nhà lãnh đạo độc lập, dám thách thức phương Tây và theo đuổi con đường riêng. Chính Gaddafi là người đã trục xuất căn cứ quân sự của Mỹ và Anh khỏi Libya, khẳng định chủ quyền quốc gia.
Gaddafi tại Hội nghị thượng đỉnh Liên minh châu Phi năm 2009
Museveni cũng ghi nhận vai trò của Gaddafi trong việc nâng cao giá dầu mỏ, nguồn tài nguyên quý giá của nhiều quốc gia châu Phi. Trước khi Gaddafi lên nắm quyền, giá dầu chỉ ở mức 40 cent/thùng. Chính Gaddafi là người đã dẫn đầu cuộc chiến đòi phương Tây trả giá xứng đáng cho dầu mỏ, góp phần mang lại nguồn thu nhập khổng lồ cho các nước xuất khẩu dầu mỏ.
Dưới thời Gaddafi, Libya đã có những bước phát triển kinh tế – xã hội đáng kể. Hệ thống đường sá được cải thiện, các nhà máy lọc dầu được xây dựng, người dân được tiếp cận giáo dục và y tế miễn phí. Mặc dù còn nhiều hạn chế, nhưng không thể phủ nhận những thành tựu mà Gaddafi đạt được trong việc cải thiện đời sống người dân Libya.
Bài Học Lịch Sử Từ Một Bi Kịch Đương Đại
Cuộc khủng hoảng Libya năm 2011, đỉnh điểm là cái chết của Gaddafi, là minh chứng rõ nét cho sự phức tạp của chính trị quốc tế và bài học về can thiệp quân sự.
Museveni đã lên tiếng phản đối mạnh mẽ sự can thiệp quân sự của phương Tây vào Libya. Ông cho rằng các cường quốc phương Tây đã lợi dụng tình hình bất ổn để theo đuổi lợi ích riêng, biến Libya thành con tốt thí trong ván cờ địa chính trị.
Sự sụp đổ của Gaddafi là lời cảnh tỉnh cho các nhà lãnh đạo châu Phi về tầm quan trọng của đoàn kết, tự lực tự cường và tránh rơi vào bẫy chia rẽ và can thiệp từ bên ngoài.
Câu chuyện về Gaddafi trong mắt Museveni là một lát cắt lịch sử đầy màu sắc, phản ánh những mâu thuẫn và phức tạp trong quan hệ quốc tế, cũng như những bài học sâu sắc về độc lập, tự do và giá trị của hòa bình.
