Cuộc Chiến tranh Lạnh, một cuộc đối đầu căng thẳng giữa hai siêu cường, đã định hình thế giới trong nửa sau thế kỷ 20. Nền tảng của cuộc chiến này, từ phía Hoa Kỳ, chính là Chiến lược Kiềm chế (Containment Strategy), một học thuyết địa chính trị được thai nghén bởi một trong những nhà ngoại giao lỗi lạc nhất của Mỹ: George Kennan. Bài viết này sẽ đào sâu vào bối cảnh lịch sử, nội dung và di sản của Chiến lược Kiềm chế, đồng thời phân tích vai trò then chốt của Kennan trong việc hình thành chính sách đối ngoại của Hoa Kỳ thời kỳ hậu chiến.
Bối cảnh lịch sử của Chiến lược Kiềm chế
Sau Chiến tranh Thế giới thứ hai, mặc dù là đồng minh trong cuộc chiến chống phát xít, mối quan hệ giữa Hoa Kỳ và Liên Xô nhanh chóng xấu đi. Sự khác biệt về hệ tư tưởng, tham vọng địa chính trị và nỗi lo sợ lẫn nhau đã đẩy hai siêu cường vào vòng xoáy của sự nghi kị và cạnh tranh. Trong bối cảnh đó, Hoa Kỳ cần một chiến lược rõ ràng để đối phó với sự trỗi dậy của Liên Xô. Đây chính là thời điểm George Kennan, một chuyên gia hàng đầu về Liên Xô tại Bộ Ngoại giao Mỹ, bước lên vũ đài lịch sử.
George Kennan, kiến trúc sư của Chiến lược Kiềm chế.
Bức điện tín dài và sự ra đời của học thuyết Kiềm chế
Tháng 2 năm 1946, Kennan, khi đó là Đại biện lâm thời tại Moscow, đã gửi một bức điện tín dài (The Long Telegram) về Bộ Ngoại giao Mỹ. Bức điện này, dài gần 20 trang, đã phân tích sâu sắc về tư duy đối ngoại của Liên Xô, dự đoán hành động của họ và đề xuất một chiến lược đối phó. Kennan lập luận rằng Liên Xô, xuất phát từ nỗi bất an truyền thống và hệ tư tưởng cộng sản, sẽ không ngừng mở rộng ảnh hưởng của mình. Do đó, Hoa Kỳ cần phải áp dụng một chính sách kiềm chế, ngăn chặn sự bành trướng của Liên Xô bằng các biện pháp chính trị, kinh tế và ngoại giao.
Nội dung chính của Chiến lược Kiềm chế
Chiến lược Kiềm chế của Kennan tập trung vào việc củng cố các khu vực then chốt trên thế giới, hỗ trợ các đồng minh và ngăn chặn sự xâm nhập của chủ nghĩa cộng sản. Kennan nhấn mạnh tầm quan trọng của việc duy trì sức mạnh kinh tế và quân sự của Hoa Kỳ, đồng thời xây dựng một liên minh vững chắc với các quốc gia phương Tây. Ông cũng cho rằng cần phải kiên trì và linh hoạt trong việc áp dụng Chiến lược Kiềm chế, vì cuộc đối đầu với Liên Xô sẽ là một cuộc chiến trường kỳ.
Từ Bức điện tín dài đến bài báo ký tên “X”
Nhận thấy Bức điện tín dài chưa đủ sức nặng để thuyết phục giới lãnh đạo Mỹ, Kennan đã chỉnh sửa và xuất bản một bài báo trên tạp chí Foreign Affairs vào tháng 7 năm 1947, ký tên “X”. Bài báo này đã gây tiếng vang lớn và trở thành nền tảng lý thuyết cho Chiến lược Kiềm chế của Hoa Kỳ. Nó đã định hình chính sách đối ngoại của Mỹ trong suốt Chiến tranh Lạnh.
Sự “bắt cóc” Chiến lược Kiềm chế và những tranh cãi
Mặc dù được coi là cha đẻ của Chiến lược Kiềm chế, Kennan lại không hoàn toàn hài lòng với cách nó được áp dụng. Giới “diều hâu” trong chính trường Mỹ đã bổ sung yếu tố quân sự vào học thuyết này, biến nó thành một cuộc chạy đua vũ trang tốn kém và nguy hiểm. Kennan phản đối việc can thiệp quân sự của Mỹ tại Triều Tiên và Việt Nam, cho rằng nó đi ngược lại với tinh thần của Chiến lược Kiềm chế ban đầu.
Di sản của George Kennan và Chiến lược Kiềm chế
Chiến lược Kiềm chế, dù gây nhiều tranh cãi, đã đóng vai trò quan trọng trong việc ngăn chặn sự bành trướng của Liên Xô và góp phần vào sự sụp đổ của khối cộng sản Đông Âu. Tuy nhiên, di sản của Kennan vẫn còn gây tranh luận cho đến ngày nay. Một số người cho rằng ông là một nhà chiến lược lỗi lạc, người đã giúp Hoa Kỳ chiến thắng trong Chiến tranh Lạnh. Những người khác lại chỉ trích ông vì đã gieo mầm mống cho cuộc chạy đua vũ trang và sự can thiệp quân sự của Mỹ vào nhiều quốc gia trên thế giới.
Kết luận
George Kennan và Chiến lược Kiềm chế là những nhân tố quan trọng trong lịch sử thế giới thế kỷ 20. Học thuyết của Kennan, được hình thành trong bối cảnh phức tạp của thời kỳ hậu chiến, đã định hình chính sách đối ngoại của Hoa Kỳ và góp phần vào kết cục của Chiến tranh Lạnh. Dù còn nhiều tranh cãi, di sản của Kennan vẫn tiếp tục được nghiên cứu và thảo luận, nhắc nhở chúng ta về những thách thức và bài học của lịch sử.
Tài liệu tham khảo
- Kennan, George F. (1947). The Sources of Soviet Conduct. Foreign Affairs, 25(4), 566–582.
