Cuộc cách mạng tháng 7/1958 và cuộc đảo chính Ramadan năm 1963 là hai sự kiện chính trị quan trọng bậc nhất trong lịch sử Iraq hiện đại. Chúng không chỉ lật đổ chế độ quân chủ, thiết lập nền cộng hòa, mà còn mở ra một chương mới cho đất nước này, với những hệ quả sâu rộng kéo dài đến tận ngày nay.
Phần I: Cách Mạng 14 Tháng 7 (1958) – Bình Minh Của Nền Cộng Hòa
Lấy cảm hứng từ cuộc Cách mạng Pháp, các sĩ quan Iraq đã chọn ngày 14/7, ngày phá ngục Bastille, để thực hiện cuộc cách mạng của riêng mình, lật đổ nền quân chủ và thiết lập nền cộng hòa.
Bối Cảnh Dẫn Đến Cách Mạng
Sau Thế chiến I, Iraq, thuộc địa cũ của Đế quốc Ottoman, trở thành vùng đất thuộc quyền quản lý của Anh. Dù giành được độc lập vào năm 1932, Iraq vẫn là một quốc gia chịu ảnh hưởng mạnh mẽ của phương Tây, với nền kinh tế phụ thuộc vào dầu mỏ nằm trong tay các công ty Anh.
Sự bất bình đẳng xã hội ngày càng gia tăng, với người Sunni nắm giữ quyền lực và đàn áp người Shia, người Kurd cùng các nhóm thiểu số khác. Tình trạng tham nhũng tràn lan, đời sống người dân khó khăn, cộng thêm sự bất mãn với chính quyền thân phương Tây đã đẩy Iraq vào vòng xoáy bất ổn.
Giữa lúc đó, làn sóng chủ nghĩa dân tộc Arab, khởi nguồn từ Ai Cập dưới sự lãnh đạo của Gamal Abdel Nasser, lan rộng khắp Trung Đông, thổi bùng ngọn lửa cách mạng trong lòng người dân Iraq.
Diễn Biến Của Cách Mạng
Ngày 14/7/1958, nhóm Sĩ quan Tự do, đứng đầu là Thiếu tướng Abd al-Karim Qasim và Đại tá Abdul Salam Arif, đã phát động cuộc đảo chính quân sự lật đổ chế độ quân chủ.
Quân đội nhanh chóng chiếm được các địa điểm trọng yếu ở thủ đô Baghdad. Vua Faisal II, Thái tử Abd al-Ilah cùng nhiều thành viên hoàng tộc bị bắt giữ và hành quyết. Thủ tướng Nuri al-Said cũng bị hành hình sau đó.
Vua Faisal II của Iraq
Chú thích: Vua Faisal II của Iraq
Cuộc cách mạng diễn ra nhanh chóng và gần như không gặp phải sự kháng cự nào. Nền quân chủ Iraq sụp đổ, mở đường cho sự ra đời của nước Cộng hòa Iraq.
Thành Tựu Và Tác Động
Cách mạng 14/7 đã mang lại những thay đổi to lớn cho Iraq. Nền cộng hòa được thành lập, Qasim trở thành Thủ tướng, Đảng Cộng sản Iraq (ICP) trở thành lực lượng chính trị lớn mạnh nhất.
Chính phủ Qasim đã thực hiện nhiều cải cách tiến bộ, bao gồm:
- Cải cách ruộng đất: Chia lại ruộng đất cho nông dân, xóa bỏ chế độ phong kiến.
- Nâng cao quyền phụ nữ: Ban hành luật bảo vệ quyền phụ nữ, cấm đa thê.
- Đầu tư giáo dục, y tế: Tăng ngân sách cho giáo dục, xây dựng trường học, bệnh viện.
- Quốc hữu hóa dầu mỏ: Loại bỏ ảnh hưởng của các công ty nước ngoài, thành lập OPEC.
Lễ kỷ niệm 1 năm ngày cách mạng
Chú thích: Lễ kỷ niệm 1 năm ngày cách mạng tại Baghdad
Tuy nhiên, cuộc cách mạng cũng bộc lộ những hạn chế:
- Gây chia rẽ trong xã hội: Các cải cách tiến bộ động chạm đến lợi ích của giới tinh hoa, giáo sĩ Hồi giáo, tạo ra sự phản đối.
- Quá phụ thuộc vào Liên Xô: Khiến Iraq bị cô lập trong thế giới Arab.
Mặc dù tồn tại trong thời gian ngắn ngủi, chế độ Cộng hòa do Qasim lãnh đạo đã để lại dấu ấn sâu đậm trong lịch sử Iraq. Những cải cách của ông đã đặt nền móng cho sự phát triển kinh tế – xã hội của đất nước sau này.
Phần II: Cách Mạng Ramadan (1963) – Sự Trỗi Dậy Của Đảng Ba’ath
Cách mạng Ramadan năm 1963, hay còn gọi là cuộc đảo chính 8 tháng 2, đã chấm dứt chế độ Cộng hòa non trẻ ở Iraq, đưa Đảng Ba’ath lên nắm quyền. Đây là một bước ngoặt lịch sử, mở đường cho sự thống trị của Saddam Hussein sau này.
Mâu Thuẫn Nội Bộ Và Sự Phản Đối
Sau cách mạng 1958, mâu thuẫn trong nội bộ chính phủ Qasim ngày càng gia tăng. Sự chia rẽ giữa Qasim và Arif, người ủng hộ chủ nghĩa dân tộc Arab, tạo điều kiện cho Đảng Ba’ath trỗi dậy.
Đảng Ba’ath, với khẩu hiệu “Đoàn kết, Tự do, Chủ nghĩa Xã hội”, chủ trương xây dựng một nhà nước Arab thống nhất và loại bỏ ảnh hưởng của chủ nghĩa Cộng sản. Họ nhận được sự ủng hộ của nhiều tầng lớp dân chúng, đặc biệt là giới quân sự.
Diễn Biến Cuộc Đảo Chính
Ngày 8/2/1963, lợi dụng tháng Ramadan linh thiêng, các đơn vị quân đội trung thành với Đảng Ba’ath đã bất ngờ tấn công các địa điểm trọng yếu ở Baghdad. Cuộc giao tranh ác liệt diễn ra trong hai ngày, kết thúc bằng thắng lợi của phe đảo chính.
Thủ tướng Qasim bị bắt và hành quyết sau một phiên tòa chóng vánh. Hình ảnh thi thể ông trên sóng truyền hình quốc gia trở thành biểu tượng cho sự tàn bạo của cuộc đảo chính.
Abdul Salam Arif (trái) và các lãnh đạo đảo chính
Chú thích: Abdul Salam Arif (trái) và các lãnh đạo đảo chính
Hậu Quả Và Tác Động
Cuộc đảo chính Ramadan đã chấm dứt chế độ Cộng hòa non trẻ, đưa Đảng Ba’ath lên nắm quyền. Abdul Salam Arif trở thành Tổng thống, nhưng quyền lực thực sự nằm trong tay các đảng viên Ba’ath cấp tiến.
Chính quyền mới đã tiến hành cuộc thanh trừng đẫm máu nhằm vào Đảng Cộng sản. Hàng ngàn người bị bắt giữ, tra tấn và sát hại. Người Kurd, vốn ủng hộ Qasim, cũng bị đàn áp dã man.
Saddam Hussein, lúc này là một đảng viên Ba’ath trẻ tuổi, đã đóng vai trò quan trọng trong cuộc đảo chính và chiến dịch thanh trừng sau đó. Sự kiện này đánh dấu bước ngoặt trong sự nghiệp chính trị của ông, mở đường cho sự thống trị của ông đối với Iraq sau này.
Kết Luận
Hai cuộc cách mạng 1958 và 1963 đã định hình nên lịch sử Iraq hiện đại. Chúng là minh chứng cho cuộc đấu tranh không ngừng nghỉ của người dân Iraq nhằm thoát khỏi ách thống trị của ngoại bang, giành độc lập dân tộc và xây dựng đất nước.
Tuy nhiên, con đường đi đến tự do và dân chủ của Iraq vẫn còn nhiều chông gai. Những di sản của quá khứ, bao gồm bất ổn chính trị, xung đột sắc tộc và tôn giáo, vẫn tiếp tục ám ảnh đất nước này cho đến ngày nay.
