Vào thế kỷ 16, khi các cường quốc châu Âu lần lượt vươn mình đến vùng Viễn Đông, một câu chuyện ngược dòng lịch sử cũng bắt đầu được viết nên: Hành trình của những người Nhật đầu tiên đến với thế giới phương Tây. Họ là những ai? Động lực nào đã thôi thúc họ dấn thân vào cuộc hành trình đầy chông gai ấy? Và dấu ấn nào mà họ đã để lại trên bản đồ giao thoa văn hóa Đông – Tây?
Những bước chân đầu tiên trên đất khách
Ít ai biết rằng, trước khi sứ thần Iwakura dẫn đầu phái đoàn đến châu Âu vào năm 1871, người Nhật đã đặt chân đến vùng đất này từ rất sớm. Năm 1553, chỉ một thập kỷ sau khi người Bồ Đào Nha xuất hiện tại Nhật Bản, một samurai trẻ tuổi tên là Bernard đã đến Lisbon cùng với sư huynh André Fernandez.
Bernard là một trong những người Nhật đầu tiên được rửa tội bởi Francis Xavier, nhà truyền giáo tiên phong tại Nhật Bản. Chuyến đi của Bernard là một phần trong kế hoạch của Xavier, nhằm mục đích giúp người Nhật tận mắt chứng kiến trung tâm của Kitô giáo, từ đó xóa bỏ những nghi kị về mục đích của các nhà truyền giáo.
Chân dung Itō Sukemasu Mancio, một thành viên trong phái đoàn Nhật Bản năm 1582, do Domenico Tintoretto vẽ.
Sứ mệnh kết nối văn hóa: Phái đoàn thiếu niên năm 1582
Gần ba thập kỷ sau chuyến đi của Bernard, vào năm 1582, phái đoàn Tenshō shōnen shisetsu (Thiên Chính thiếu niên sứ tiết) đã lên đường đến châu Âu. Được dẫn dắt bởi linh mục Alessandro Valignano, phái đoàn gồm bốn thiếu niên quý tộc: Itō Sukemasu Mancio, Chijiwa Seizaemon Miguel, Nakaura Julião và Hara Martinho.
Chuyến đi của họ kéo dài 8 năm, từ năm 1582 đến năm 1590, với mục tiêu củng cố mối quan hệ giữa Nhật Bản với thế giới phương Tây, đặc biệt là trong lĩnh vực tôn giáo và ngoại giao. Họ đã đến thăm nhiều quốc gia, gặp gỡ các nhà lãnh đạo tôn giáo và chính trị, để lại ấn tượng sâu sắc về đất nước và con người Nhật Bản.
Phái đoàn Nhật Bản yết kiến Giáo hoàng Gregory XIII (tranh vẽ khuyết danh cuối thế kỷ 16 – đầu thế kỷ 17).
Vượt đại dương, kết nối hai thế giới
Không chỉ góp mặt trong các chuyến đi mang mục đích tôn giáo, người Nhật còn sớm tham gia vào các hoạt động hàng hải quốc tế. Năm 1587, hai thủy thủ người Nhật, Christopher và Cosmas, đã gia nhập đoàn tàu của nhà thám hiểm người Anh Thomas Candish.
Họ đã cùng Candish thực hiện hành trình vòng quanh thế giới, băng qua Thái Bình Dương, Ấn Độ Dương và Đại Tây Dương. Sự kiện này đánh dấu một cột mốc quan trọng, đưa hình ảnh Nhật Bản đến gần hơn với người dân châu Âu, đặc biệt là người Anh.
Báo Đức Newe Zeyttung đưa tin sứ đoàn Nhật Bản đến Milan năm 1586. Hình từ trái qua phải: Julião Nakaura, linh mục Mesquita, Mancio Ito. Dưới: Martinão Hara, Miguel Chijiwa (Lưu trữ tại Đại học Kyōto).
Ngoại giao và khát vọng học hỏi: Chuyến đi đến Mexico năm 1610
Vào năm 1610, sau khi một con tàu Tây Ban Nha bị đắm ngoài khơi Nhật Bản, Mạc phủ Tokugawa đã cử một phái đoàn do Tanaka Shōsuke dẫn đầu đến Mexico để đưa những người sống sót trở về.
Chuyến đi này mang ý nghĩa ngoại giao quan trọng, mở ra cánh cửa giao thương giữa Nhật Bản và Tây Ban Nha. Bên cạnh đó, phái đoàn còn mang theo mong muốn học hỏi kỹ thuật khai thác khoáng sản tiên tiến từ Mexico.
Dấu ấn của phái đoàn Date Masamune: Hành trình đến châu Âu năm 1613
Một trong những phái đoàn Nhật Bản nổi tiếng nhất đến châu Âu là phái đoàn do lãnh chúa Date Masamune cử đi vào năm 1613. Dẫn đầu bởi Hasekura Tsunenaga, phái đoàn đã thực hiện một hành trình dài, đặt chân đến Mexico, Tây Ban Nha và Rome.
Hành trình từ Nagasaki (tháng 2 năm 1582) đến Lisbon (tháng 8 năm 1584), và từ Lisbon về Nhật (tháng 4 năm 1586 – tháng 7 năm 1590).
Mục tiêu của phái đoàn là thúc đẩy quan hệ thương mại với Tây Ban Nha và tìm kiếm sự ủng hộ của Giáo hội Công giáo cho việc truyền bá Kitô giáo tại Nhật Bản. Tuy nhiên, phái đoàn đã phải đối mặt với nhiều khó khăn và không đạt được kết quả như mong đợi.
Bài học từ những chuyến đi
Dù không mang lại những thay đổi lớn trong chính sách đối ngoại của Nhật Bản thời bấy giờ, những chuyến đi của người Nhật đến phương Tây trong thế kỷ 16 và 17 đã cho thấy tinh thần ham học hỏi, sẵn sàng tiếp thu tri thức mới của người Nhật.
Họ đã dũng cảm vượt qua rào cản địa lý và văn hóa, đặt nền móng cho sự giao lưu, tiếp biến văn hóa Đông – Tây trong những thế kỷ tiếp theo. Chính tinh thần ấy đã góp phần tạo nên bước phát triển thần kỳ của Nhật Bản, đưa đất nước mặt trời mọc trở thành một cường quốc trên trường quốc tế.
