Hơn bảy thế kỷ trước, một học giả người Trung Hoa tên là Chu Đạt Quan đã thực hiện một cuộc hành trình phi thường đến vương quốc Chân Lạp xa xôi. Hành trình ngược dòng sông Mekong hùng vĩ đã đưa ông đến với Đế Thiên Đế Thích, kinh đô tráng lệ của Chân Lạp, nơi lưu giữ những kỳ quan kiến trúc và văn hóa rực rỡ. Tập hồi ký Chân Lạp Phong Thổ Ký của ông đã trở thành một trong những nguồn tư liệu quý giá nhất về Đế chế Khmer huy hoàng, một minh chứng sống động cho sự phồn thịnh và tinh hoa kiến trúc của một thời đại vàng son.
Từ Ôn Châu Đến Cửa Sông Mekong
Năm 1295, dưới triều đại nhà Nguyên, Chu Đạt Quan được triều đình giao phó trọng trách tham gia sứ đoàn đến Chân Lạp. Hành trình bắt đầu từ cảng Ôn Châu, Phúc Kiến, con thuyền chở sứ đoàn Trung Hoa hướng về phương nam, vượt qua biển cả bao la.
” Từ châu Ôn ra biển, thuyền khởi hành theo hướng Đinh Mùi, qua vùng biển Phúc Kiến, Quảng Đông đến biển Thất Châu, rồi qua biển Giao Chỉ đến Chiêm Thành. Lại từ Chiêm Thành theo hướng gió, thuyền đi nữa tháng đến Chân Bồ, thuộc lãnh thổ nước này. “
Đoạn hồi ký của Chu Đạt Quan không chỉ đơn thuần là ghi chép về hành trình địa lý mà còn là bức tranh sống động về bối cảnh hàng hải và thương mại sôi động thời bấy giờ. Hướng “Đinh Mùi” mà ông đề cập tương đương với 202,5 độ ngày nay, cho thấy con đường mà sứ đoàn đã đi qua, trùng khớp với vị trí của quần đảo Thất Châu ngày nay.
Hình ảnh minh họa một phần Angkor Thom ngày nay (Nguồn: nghiencuulichsu.com)
” Lại từ Chân Bồ theo hướng Khôn Thân, qua biển Côn Lôn, thì vào cửa sông. Cửa sông có hàng chục, nhưng chỉ có cửa thứ 4 có thể vào, kỳ dư cạn và nhiều cát nên thuyền lớn không thông được… Từ cửa sông thuyền đi lên hướng bắc, thuận con nước khoảng nữa tháng đến vùng đất gọi là Tra Nam, đây là một quận trực thuộc. Rồi từ Tra Nam phải đổi sang thuyền nhỏ, thuận nước có thể đi hơn 10 ngày, đến thôn Bán Lộ, thôn Phật, qua biển Đạm, đến vùng đất gọi là Can Bàng, đi 50 lý sẽ đến thành. “
Rời khỏi Chân Bồ, địa phận giáp ranh giữa Chân Lạp và Chiêm Thành, con thuyền tiếp tục hành trình về phía tây nam, băng qua vùng biển Côn Lôn – tên gọi xưa của vùng biển từ Côn Đảo đến bờ biển Nam Phần. Dựa vào mô tả của Chu Đạt Quan, có thể phỏng đoán rằng cửa sông mà ông đi qua chính là cửa sông Hàm Luông, một trong chín nhánh sông Cửu Long.
Hành trình ngược dòng Mekong đưa Chu Đạt Quan đến Tra Nam, một quận trực thuộc kinh đô, ứng với vị trí Nam Vang ngày nay. Tại đây, ông phải đổi sang thuyền nhỏ hơn để tiếp tục cuộc hành trình trên dòng Tonle Sap. Sau hơn mười ngày lênh đênh, vượt qua những ngôi làng yên bình và Biển Hồ mênh mông, cuối cùng Chu Đạt Quan cũng đã đặt chân đến Can Bàng, một địa điểm cách kinh đô Đế Thiên Đế Thích khoảng 50 lý (25km) – nơi những kỳ quan kiến trúc đang chờ đón ông.
Kỳ Quan Angkor Thom – Kinh Đô Đá Vững Chắc
Ấn tượng đầu tiên của Chu Đạt Quan về Angkor Thom là một kinh đô hùng vĩ, được bao bọc bởi những bức tường thành kiên cố.
” Châu thành chu vi độ 20 lý, có 5 cửa, cửa có 2 lớp; duy hướng đông có 2 cửa, các hướng khác chỉ có một mà thôi. Ngoài thành có hào lớn, ngoài hào có đường giao thông và cầu bắc qua. Hai bên cầu đặt 54 vị thần bằng đá, to lớn uy nghiêm như thạch tướng quân; cả 5 cửa đều thiết trí như vậy…”
Sự đồ sộ của Angkor Thom được thể hiện qua con số “20 lý” – tương đương 10km chu vi, với hệ thống hào sâu và tường thành cao 2 trượng (khoảng 6,6m) được xây dựng bằng đá ong chắc chắn. Hình ảnh 54 vị thần bằng đá canh giữ hai bên đầu cầu, cùng những họa tiết chạm khắc tinh xảo hình rắn thần Naga chín đầu trên lan can, đã phác họa nên một kinh đô vừa uy nghiêm, tráng lệ, vừa mang đậm màu sắc tâm linh.
“…Trong thành một tòa tháp bằng vàng, gần quanh có hơn 20 tháp đá, hơn 100 ngôi nhà đá, tất cả đều hướng đến cầu vàng phía đông. Hai phía tả hữu cầu có 2 tượng sư tử vàng; 8 vị Phật vàng tại phía dưới dãy nhà đá…“
Bên trong Angkor Thom, Chu Đạt Quan tiếp tục choáng ngợp bởi sự xa hoa, lộng lẫy của những công trình kiến trúc tôn giáo. Hình ảnh tòa tháp vàng uy nghi, lấp lánh giữa hàng chục tháp đá đồ sộ, cùng những ngôi nhà đá được xây dựng công phu, tỉ mỉ, đã khắc họa nên một kinh đô phồn hoa, thịnh vượng bậc nhất Đông Nam Á thời bấy giờ.
Angkor Wat – Tuyệt Tác Kiến Trúc Gợi Lên Nhiều Huyền Thoại
Cách Angkor Thom không xa về phía nam là Angkor Wat, một quần thể đền đài rộng lớn và kỳ vĩ, được bao bọc bởi hào nước và tường thành đồ sộ.
“…Tháp đá tại ngoài cửa nam [Angkor Thom] hơn nữa lý; truyền thuyết do Lỗ Ban xây 1 đêm thành. Mộ Lỗ Ban tại cửa nam khoảng 1 lý, chu vi thành 10 lý. Nhà bằng đá có đến hàng trăm gian…“
Truyền thuyết về Lỗ Ban – vị công tượng tài ba của Trung Hoa – đã vượt biển khơi, in dấu trong lòng người dân Chân Lạp, cho thấy tầm ảnh hưởng văn hóa và sự giao thoa giữa các quốc gia trong khu vực. Hình ảnh những ngôi nhà bằng đá, những dãy hành lang dài hun hút, những ngọn tháp cao vút như chạm tới thiên đường, đã khắc họa nên một Angkor Wat nguy nga, tráng lệ, vượt xa mọi mô tả của ngôn từ.
“…Ao phía đông cách phía đông thành 10 lý, chu vi hàng 100 lý; trong đó có tháp đá, nhà đá. Trong tháp có Phật nằm bằng đồng, tại rốn thường có nước chảy ra, mùi vị giống rượu, dễ làm say người…“
Không chỉ có kiến trúc độc đáo, Angkor Wat còn ẩn chứa nhiều điều bí ẩn, kích thích trí tò mò của những lữ khách phương xa. Tượng Phật nằm bằng đồng với dòng nước chảy ra từ rốn, mang hương vị “giống rượu”, là một minh chứng rõ nét cho hệ thống tín ngưỡng và những câu chuyện tâm linh kỳ bí của người Khmer cổ.
Hoàng Cung – Nơi Lưu Giữ Những Bí Ẩn
Nằm về phía bắc của Angkor Thom, hoàng cung là nơi ở của quốc vương và hoàng tộc Chân Lạp, được bao bọc bởi tường thành kiên cố.
“…Cung điện và phủ đệ các quan đều theo hướng đông. Cung điện tại phía bắc tháp vàng, cầu vàng; gần cửa bắc, chu vi khoảng 5,6 lý…Nghe rằng ở trong có nhiều nơi kỳ lạ; nhưng phòng cấm rất nghiêm, không thể vào xem được…“
Mặc dù không thể trực tiếp vào bên trong, Chu Đạt Quan vẫn ghi chép lại những thông tin quý giá về kiến trúc và cách bài trí bên trong cung cấm. Hình ảnh những ngôi nhà lợp ngói chì, những cột trụ lớn được chạm khắc hình Phật, những hành lang dài hun hút, đã phần nào hé lộ sự nguy nga và tráng lệ của hoàng cung Chân Lạp.
“…Ở trong tháp vàng, ban đêm Quốc chúa nằm nghĩ trong đó. Dân bản xứ nói trong tháp có xà tinh 9 đầu, là con gái, chủ thổ địa; mỗi đêm đều gặp Quốc chúa…“
Bên cạnh những ghi chép về kiến trúc, Chu Đạt Quan còn kể lại những truyền thuyết ly kỳ, nhuốm màu sắc tâm linh, phản ánh đời sống tinh thần phong phú của người Khmer cổ. Câu chuyện về xà tinh chín đầu và vị quốc vương, dù mang yếu tố hoang đường, nhưng đã góp phần làm nên nét huyền bí, độc đáo cho văn hóa Chân Lạp.
Hành trình khám phá Đế Thiên Đế Thích của Chu Đạt Quan không chỉ là cuộc phiêu lưu đến một vùng đất mới, mà còn là hành trình ngược dòng thời gian, tìm về quá khứ huy hoàng của Đế chế Khmer. Qua lăng kính quan sát tinh tường và ngòi bút tài hoa của ông, một Angkor rực rỡ, tráng lệ, với những công trình kiến trúc đồ sộ và nền văn hóa độc đáo, đã hiện lên sống động, in dấu ấn sâu đậm trong lịch sử Đông Nam Á.
