Năm 1922, Albert Einstein, nhà bác học lỗi lạc người Đức, nhận giải Nobel Vật lý và bắt đầu chuyến hành trình dài 5 tháng rưỡi cùng vợ, Elsa, khám phá Viễn Đông và Trung Đông. Chuyến đi này đưa họ đến với những nền văn hóa đa dạng, từ tiếp kiến Hoàng hậu Nhật Bản đến yết kiến Vua Tây Ban Nha. Tuy nhiên, đằng sau những trải nghiệm thú vị ấy, nhật ký hành trình của Einstein lại hé lộ một góc nhìn khác, phức tạp và gây tranh cãi về con người ông.
Nhật Ký Hành Trình Và Những Tranh Cãi
Bản tiếng Anh nhật ký hành trình của Einstein, được xuất bản bởi Đại học Princeton, đã gây xôn xao dư luận. Những ghi chép cá nhân này tiết lộ những quan sát của Einstein về con người và văn hóa các nước ông ghé thăm, bao gồm Hong Kong, Singapore, Trung Quốc, Nhật Bản, Ấn Độ và Pakistan. Đáng chú ý, một số nhận xét mang tính chất phân biệt chủng tộc, tạo nên sự tương phản mạnh mẽ với hình ảnh một nhà nhân đạo vĩ đại mà công chúng vẫn ngưỡng mộ. Việc xuất bản nhật ký, mà chưa rõ có được sự đồng ý của Einstein hay không, đã đặt ra câu hỏi về thế giới quan và thái độ thực sự của ông đối với vấn đề chủng tộc. Ze’ev Rosenkranz, Trưởng Trợ lý Dự án xuất bản toàn tập Einstein, đã bày tỏ sự “kinh khủng” khi so sánh những lời lẽ riêng tư này với những phát ngôn công khai của Einstein.
Albert Einstein, nhà bác học lỗi lạc người Đức
Những Ấn Tượng Phương Đông Qua Lăng Kính Einstein
Bắt đầu chuyến đi ở tuổi ngoài 40, khi danh tiếng của ông đã vang xa nhờ Thuyết Tương đối và Hiệu ứng quang điện, Einstein đã ghi lại những ấn tượng của mình về phương Đông.
Hong Kong: Nỗi Khổ Của Người Lao Động Và Định Kiến Về Phụ Nữ
Tại Hong Kong, Einstein bày tỏ sự đồng cảm với những người lao động nghèo khổ, đồng thời lại đưa ra những nhận định mang tính định kiến về phụ nữ Trung Quốc. Ông cho rằng phụ nữ và đàn ông Trung Quốc “chẳng có gì khác nhau” và không hiểu “sức hút ghê gớm” nào khiến đàn ông Trung Quốc “mê say” phụ nữ đến mức sinh đẻ nhiều như vậy.
Trung Quốc Đại Lục: Sự Khinh Miệt Và Lo Ngại
Những ghi chép về Trung Quốc đại lục thể hiện rõ sự khinh miệt của Einstein đối với người dân nơi đây. Ông miêu tả họ là “siêng năng cần cù, bẩn thỉu và chậm chạp đần độn”, so sánh cách ăn uống của họ với “người châu Âu khi đi đại tiểu tiện trong rừng rậm”. Ông còn bày tỏ nỗi lo ngại nếu người Trung Quốc thay thế các chủng tộc khác.
Albert Einstein trong một bức ảnh chụp năm 1921
Nhật Bản: Sự Ngưỡng Mộ Và Tò Mò
Trái ngược với thái độ khinh miệt dành cho người Trung Quốc, Einstein lại dành sự ngưỡng mộ cho người Nhật. Ông miêu tả họ là “giản dị, đàng hoàng, nhìn chung rất có sức thu hút”, ca ngợi “tâm hồn trong sạch” và cho rằng Nhật Bản “rất đáng để yêu thích và khâm phục”. Tuy nhiên, ông cũng băn khoăn về “nhu cầu tri thức” của người Nhật, cho rằng nó không mạnh mẽ bằng “nhu cầu đối với nghệ thuật”.
Từ Nhật Ký Riêng Tư Đến Hành Động Công Khai
Những ghi chép trong nhật ký hành trình đã hé lộ một góc khuất trong con người Einstein, đối lập với hình ảnh một nhà nhân đạo được công chúng mến mộ. Tuy nhiên, cần đặt những quan điểm này trong bối cảnh lịch sử và xã hội đương thời để có cái nhìn khách quan hơn. Hơn nữa, hành động của Einstein trong những năm sau đó, đặc biệt là sự ủng hộ của ông đối với phong trào dân quyền tại Mỹ, cho thấy một sự chuyển biến trong quan điểm của ông về vấn đề chủng tộc. Ông đã lên tiếng phản đối sự bất công đối với người Mỹ gốc Phi, minh chứng cho việc ông đã sử dụng ảnh hưởng của mình để đấu tranh cho bình đẳng xã hội.
Kết Luận
Nhật ký hành trình của Einstein, dù gây tranh cãi, vẫn là một nguồn tư liệu quý giá giúp chúng ta hiểu rõ hơn về con người phức tạp của nhà bác học thiên tài này. Nó nhắc nhở chúng ta rằng ngay cả những bộ óc vĩ đại nhất cũng không tránh khỏi những hạn chế và định kiến của thời đại. Việc nghiên cứu và phân tích những ghi chép này không chỉ giúp làm sáng tỏ quá khứ mà còn cung cấp những bài học quý báu cho hiện tại, về sự cần thiết của việc đấu tranh chống lại mọi hình thức phân biệt đối xử và xây dựng một thế giới công bằng hơn.
Tài liệu tham khảo
- “Einstein the Anti-Racist? Not in His Travel Diaries”, New York Times, 14/06/2018.
