Nằm trên vùng đất giao thoa giữa Đông và Tây, lịch sử Ukraine là một chuỗi dài những cuộc đấu tranh để tự khẳng định mình trước các thế lực hùng mạnh. Từ những bước chân đầu tiên của người Rus đến cuộc chiến tranh giành độc lập đầy cam go, người dân Ukraine đã chứng minh một tinh thần bất khuất, kiên cường bảo vệ bản sắc văn hóa và khát vọng tự do. Bài viết này sẽ dẫn dắt bạn qua những dấu mốc lịch sử quan trọng, hé lộ bối cảnh đằng sau sự kiên cường của Ukraine trong cuộc chiến hiện nay.
Kyiv Rus: Hào Quang Của Một Thời Đại Vang Bóng
Từ cuối thế kỷ thứ 9, các chiến binh và thương nhân Norman, hay còn gọi là người Rus, đã đặt nền móng cho một đế chế hùng mạnh dọc theo dòng sông Dnepr, với trung tâm là thành phố Kyiv. Sự đồng hóa giữa tầng lớp thượng lưu Rus và cư dân Slavic bản địa đã tạo ra một nền văn hóa rực rỡ, kết hợp giữa bản sắc Đông Âu và tinh hoa Byzantine.
Hoàng tử Vladimir, với quyết định cải đạo sang Cơ đốc giáo vào cuối thế kỷ 10, đã đưa Kyiv Rus gia nhập vào thế giới Byzantine và Chính thống giáo. Kyiv trở thành một trung tâm thương mại sầm uất, kết nối Baltic với Biển Đen, châu Âu với châu Á. Văn hóa Kyiv Rus nở rộ với những công trình kiến trúc nguy nga, những bức bích họa tuyệt đẹp và những tác phẩm văn học đồ sộ, minh chứng cho một thời đại hoàng kim của văn minh Đông Slav.
Hình: Địa lý Ukraine từ thế kỷ 12 đến thế kỷ 17
Tuy nhiên, ánh hào quang của Kyiv Rus vụt tắt sau cuộc xâm lược của quân Mông Cổ vào thế kỷ 13. Sự sụp đổ của đế chế đã mở ra một chương mới đầy biến động trong lịch sử Ukraine, khi vùng đất này trở thành mục tiêu tranh giành của các cường quốc láng giềng.
Giao Thoa Văn Hóa: Ukraine Dưới Vương Triều Ba Lan-Litva
Sau sự sụp đổ của Kyiv Rus, lãnh thổ Ukraine bị chia cắt và rơi vào vòng ảnh hưởng của Đại Công quốc Lithuania và sau đó là Vương quốc Ba Lan. Trong suốt ba thế kỷ, Ukraine là một phần của Vương quốc Ba Lan-Litva, trải qua những chuyển biến sâu sắc về văn hóa và xã hội.
Giới quý tộc Ba Lan, với đặc quyền sở hữu đất đai rộng lớn, đã tạo ra một hệ thống nông nô, đẩy người dân Ukraine vào cảnh phụ thuộc. Tuy nhiên, sự ảnh hưởng của Ba Lan cũng mang đến cho Ukraine những luồng gió mới từ Tây Âu. Các thành phố Ukraine được trao quyền tự trị, thu hút thương nhân và thợ thủ công từ Đức và Do Thái đến định cư. Tư tưởng Nhân văn, Phong trào Phục hưng và Cải cách Tôn giáo đã len lỏi vào Ukraine, gieo mầm cho những tư tưởng tiến bộ.
Sự cai trị của Ba Lan-Litva cũng đánh dấu một giai đoạn quan trọng trong lịch sử tôn giáo Ukraine. Liên minh Brest năm 1596 đã đặt Giáo hội Chính thống giáo Ukraine dưới quyền Giáo hoàng La Mã, tạo ra một nhánh Công giáo Hy Lạp độc đáo. Mặc dù vấp phải sự phản đối từ nhiều giáo phái Chính thống giáo, Liên minh Brest đã góp phần định hình bản sắc tôn giáo đa dạng của Ukraine.
Thời Đại Cossack: Tinh Thần Tự Do Bên Bờ Sông Dnepr
Vào thế kỷ 16, khi làn sóng di cư và xung đột với người Tatars Crimean dâng cao, một lực lượng quân sự mới đã trỗi dậy trên vùng thảo nguyên mênh mông của Ukraine: người Cossack. Xuất thân từ những nông dân và nhà thám hiểm, các chiến binh Cossack, với tinh thần tự do và bình đẳng, đã thiết lập một trật tự quân sự độc đáo, tách biệt khỏi sự kiểm soát của giới quý tộc và nhà nước.
Hình: Nạn đói diệt chủng năm 1932/1933 dưới thời Stalin
Zaporozher Sich, căn cứ địa của người Cossack Zaporizhia, nằm “bên kia ghềnh thác” sông Dnepr, trở thành biểu tượng cho tinh thần bất khuất của người Cossack Ukraine. Họ chiến đấu dũng cảm chống lại ách thống trị của Ba Lan, bảo vệ biên giới và tiến hành các cuộc đột kích táo bạo chống lại Đế chế Ottoman.
Năm 1648, dưới sự lãnh đạo của Hetman Bohdan Khmelnytskyi, người Cossack đã phát động một cuộc khởi nghĩa vũ trang chống lại sự cai trị của Ba Lan. Cuộc nổi dậy lan rộng như lửa cháy làn, giải phóng hầu hết lãnh thổ Ukraine khỏi ách thống trị của Ba Lan.
Để củng cố vị thế của mình, Khmelnytskyi đã tìm kiếm sự hỗ trợ từ Sa hoàng Nga, ký kết Hiệp ước Pereyaslav năm 1654, đặt Hetmanate – nhà nước Cossack mới thành lập – dưới sự bảo hộ của Nga. Hiệp ước này, được coi là bước ngoặt trong lịch sử Ukraine, đã khơi mào cho cuộc tranh luận kéo dài hàng thế kỷ về mối quan hệ giữa Ukraine và Nga.
Hiện Đại Hóa Và Đồng Hóa: Ukraine Trong Đế Chế Nga
Sự sụp đổ của Ba Lan vào cuối thế kỷ 18 đã tạo điều kiện cho Đế chế Nga sáp nhập phần lớn lãnh thổ Ukraine. Dưới sự cai trị của các Sa hoàng, Ukraine trải qua một quá trình hiện đại hóa nhanh chóng, nhưng đồng thời cũng phải đối mặt với chính sách đồng hóa triệt để của chính quyền Nga.
Miền Nam Ukraine, với vùng đất đen màu mỡ, trở thành vựa lúa mì của Đế chế Nga hoàng, thu hút làn sóng di cư của nông dân Ukraine, Nga, Đức và Romania. Sự phát triển của công nghiệp nặng ở Donbas vào cuối thế kỷ 19, dựa trên trữ lượng than đá và quặng sắt dồi dào, đã biến miền Đông Ukraine thành một trung tâm công nghiệp quan trọng của Nga.
Tuy nhiên, sự hiện đại hóa do Nga dẫn dắt không mang lại lợi ích cho đa số người dân Ukraine. Chính sách đồng hóa triệt để của Nga, với việc cấm đoán ngôn ngữ và văn hóa Ukraine, đã khơi dậy làn sóng phản kháng trong giới trí thức. Phong trào dân tộc Ukraine, với mục tiêu khôi phục bản sắc văn hóa và ngôn ngữ, bắt đầu nhen nhóm từ trong bóng tối.
Khát Vọng Tự Do: Ukraine Giữa Hai Cuộc Chiến Tranh Thế Giới
Thế chiến thứ nhất đã giáng một đòn nặng nề vào Đế chế Nga, mở ra cơ hội cho các dân tộc bị áp bức vùng lên giành độc lập. Ngày 12 tháng 1 năm 1918, Cộng hòa Nhân dân Ukraine tuyên bố độc lập, đánh dấu một cột mốc lịch sử quan trọng. Tuy nhiên, nền độc lập non trẻ này phải đối mặt với vô vàn sóng gió: cuộc nội chiến đẫm máu, sự can thiệp của quân đội nước ngoài và sự chia rẽ nội bộ.
Hiệp ước Riga năm 1921 đã chính thức chia cắt Ukraine giữa Liên Xô và Ba Lan. Phần lớn lãnh thổ Ukraine trở thành một nước cộng hòa thuộc Liên Xô, trong khi Galicia thuộc về Ba Lan. Sự chia cắt này đã để lại những vết thương sâu sắc trong lòng dân tộc Ukraine.
Nỗi Đau Holodomor: Bi Kịch Của Một Dân Tộc
Dưới sự cai trị hà khắc của Stalin, người dân Ukraine phải gánh chịu một trong những thảm kịch khủng khiếp nhất trong lịch sử nhân loại: nạn đói nhân tạo Holodomor (1932-1933). Chính sách tập thể hóa nông nghiệp tàn bạo của Stalin, với việc tịch thu lương thực và đàn áp dã man những người nông dân phản kháng, đã đẩy hàng triệu người Ukraine vào cảnh chết đói.
Nỗi đau Holodomor, được xem như một tội ác diệt chủng, đã khắc sâu vào tâm trí người dân Ukraine, trở thành biểu tượng cho sự tàn bạo của chế độ Xô Viết và khát vọng mãnh liệt về độc lập, tự do.
Thế Chiến Thứ Hai: Giữa Hai Lực Lượng Tàn Bạo
Thế chiến thứ hai, với những cuộc chiến tranh ác liệt diễn ra trên lãnh thổ Ukraine, đã gây ra những mất mát thảm khốc về người và cơ sở hạ tầng. Ukraine trở thành chiến trường của cuộc đối đầu giữa Đức Quốc xã và Liên Xô, bị xé rách giữa hai lực lượng tàn bạo.
Chính sách chiếm đóng tàn bạo của Đức Quốc xã, với việc khai thác tài nguyên, lao động cưỡng bức và diệt chủng người Do Thái, đã đẩy người dân Ukraine vào thảm cảnh khủng khiếp. Tuy nhiên, sự trở lại của Liên Xô cũng không mang lại hoà bình và tự do cho Ukraine. Chính quyền Xô Viết tiếp tục chính sách đồng hóa và đàn áp dã man nhằm thao túng và kiểm soát Ukraine.
Hình: Phong trào Euro-Majdan năm 2014
Hành Trình Đi Tìm Lại Tên Mình: Ukraine Sau Thế Chiến Thứ Hai
Sau Thế chiến thứ hai, Ukraine trở thành một nước cộng hòa thuộc Liên Xô, tiếp tục gánh chịu những khó khăn và thách thức trong quá trình tái thiết và phát triển. Chính sách Russification (Nga hóa) của chính quyền Xô Viết vẫn tiếp tục được thực hiện nhằm đồng hóa và kiểm soát văn hóa, ngôn ngữ và bản sắc của người Ukraine.
Tuy nhiên, tinh thần dân tộc của người Ukraine không hề bị dập tắt. Phong trào đấu tranh cho dân chủ và độc lập bắt đầu nhen nhóm và lan rộng trong giới trí thức và sinh viên. Thảm họa Chernobyl năm 1986, với những hệ lụy nghiêm trọng về môi trường và sức khỏe, đã làm dấy lên làn sóng phẫn nộ trong xã hội Ukraine, hướng mũi nhọn chỉ trích vào sự che giấu và thiếu trách nhiệm của chính quyền Xô Viết.
Khát Vọng Tự Do: Tuyên Bố Độc Lập Và Những Thách Thức Mới
Sự sụp đổ của Liên Xô năm 1991 đã mở ra một chương mới trong lịch sử Ukraine. Ngày 24 tháng 8 năm 1991, Ukraine tuyên bố độc lập, khép lại một quá khứ đầy bi hùng và mở ra một tương lai đầy hứa hẹn. Tuy nhiên, hành trình xây dựng quốc gia của Ukraine không hề dễ dàng.
Các thách thức về kinh tế, chính trị và xã hội đặt ra cho chính phủ Ukraine những bài toán nan giải. Tham nhũng, đấu tranh quyền lực và sự can thiệp của các thế lực bên ngoài tiếp tục là những vấn đề nhức nhối ảnh hưởng đến sự phát triển ổn định của đất nước.
Giai Đoạn Hậu Xô Viết: Giữa Nga và Châu Âu
Kể từ khi giành độc lập, Ukraine đã phải đối mặt với một thách thức địa chính trị mang tính sống còn: xác định vị thế của mình trong mối quan hệ phức tạp giữa Nga và phương Tây. Lựa chọn con đường liên kết với châu Âu, với Hiệp định Liên kết EU năm 2013 là bước đi quan trọng, đã châm ngòi cho cuộc khủng hoảng chính trị đỉnh điểm là Cách mạng Maidan năm 2014.
Ngày 8/12/1991, các nguyên thủ quốc gia L. Kravtschuk (Ukraine, thứ 2 từ trái sang), S. Schushkevich (Belarus, thứ 3 từ trái sang) và B. Yeltsin (Nga, thứ 2 từ phải sang) quyết định giải thể Liên Xô. (© Ria Nowosti / Getty Images)
Sự can thiệp quân sự của Nga sau cuộc cách mạng, với việc sáp nhập Crimea và hỗ trợ lực lượng ly khai ở miền Đông Ukraine, đã đẩy Ukraine vào một cuộc chiến tranh không được tuyên bố. Cuộc chiến này không chỉ gây ra những tổn thất to lớn về người và của cho Ukraine mà còn khoét sâu thêm hố sâu chia rẽ giữa Nga và phương Tây, đẩy quan hệ quốc tế vào một giai đoạn căng thẳng và đối đầu mới.
Kết Luận
Hành trình lịch sử của Ukraine là một câu chuyện đầy biến động, với những thăng trầm và thử thách cam go. Từ những dấu ấn đầu tiên của nền văn minh Kyiv Rus cho đến cuộc chiến đấu kiên cường để bảo vệ độc lập và toàn vẹn lãnh thổ trong thời hiện đại, người dân Ukraine đã chứng tỏ một tinh thần bất khuất, luôn vươn lên vượt qua nghịch cảnh. Cuộc chiến hiện nay chỉ là một chương mới trong cuốn sử đầy bi hùng của dân tộc Ukraine, và họ vẫn kiên định chiến đấu để bảo vệ tự do, độc lập và quyền được sống trong hoà bình trên chính mảnh đất của mình.
Tài Liệu Tham Khảo
- Kappeler, Andreas. Kleine Geschichte der Ukraine. München: C.H. Beck, 2014.
- Magocsi, Paul Robert. A History of Ukraine: The Land and Its Peoples. Toronto: University of Toronto Press, 2010.
- Subtelny, Orest. Ukraine: A History. Toronto: University of Toronto Press, 2000.
Lưu ý: Bài viết này được viết dựa trên kiến thức lịch sử có được đến thời điểm hiện tại và có thể cần được cập nhật khi có thêm thông tin mới.
