Các sứ đoàn các nước trong triều đình Trung Hoa
Bài viết này phân tích sâu về khái niệm “hệ thống triều cống” và đánh giá tính hữu ích của nó trong việc giải thích chính trị Đông Á lịch sử. Tác giả, một chuyên gia về quan hệ quốc tế, cho rằng việc tập trung quá mức vào hệ thống triều cống đã dẫn đến sự hiểu biết phiến diện về lịch sử phức tạp của khu vực.
Từ thế kỷ 19, “hệ thống triều cống” đã trở thành một thuật ngữ phổ biến để mô tả quan hệ đối ngoại của Trung Quốc truyền thống. Đặc biệt, mô hình của John King Fairbank, được xây dựng dựa trên thuyết Trung Hoa là trung tâm, đã tạo nên ảnh hưởng lớn trong giới học thuật. Tuy nhiên, bài viết này sẽ chứng minh rằng mô hình của Fairbank và những cách hiểu khác về hệ thống triều cống đều có những hạn chế nhất định.
Ba Quan Điểm về Hệ Thống Triều Cống
Có thể chia cách hiểu về “hệ thống triều cống” thành ba quan điểm chính:
1. Quan điểm của Fairbank: Hệ thống triều cống được xem như một phương tiện để Trung Quốc, với tư cách là trung tâm của trật tự thế giới, quản lý các mối quan hệ ngoại giao với các nước chư hầu xung quanh. Theo đó, các nước chư hầu sẽ tiến hành triều cống để thể hiện sự thần phục và đổi lại được hưởng lợi ích thương mại với Trung Quốc.
2. Quan điểm của các nhà sử học Trung Quốc: Hệ thống triều cống được nhìn nhận như một hệ thống quản lý quan liêu, tập trung vào các nghi lễ và thủ tục phức tạp mà các quan lại Trung Quốc xây dựng để giao thiệp với nước ngoài.
3. Quan điểm của trường phái Anh: Hệ thống triều cống được coi là một thể chế của xã hội quốc tế Đông Á lịch sử, với các quy tắc và tập tục riêng để duy trì trật tự khu vực.
Hạn Chế của Mô Hình Fairbank
Mô hình của Fairbank, mặc dù có ảnh hưởng lớn, nhưng vẫn tồn tại một số điểm yếu cố hữu:
Giả thuyết: Giả thuyết về thuyết Trung Hoa là trung tâm không phải lúc nào cũng chính xác. Trong lịch sử, đã có những thời kỳ Trung Quốc suy yếu và phải thỏa hiệp với các nước láng giềng hùng mạnh.
Logic: Logic của mô hình không rõ ràng khi cho rằng hệ thống triều cống có thể được sử dụng cho cả mục đích phòng thủ lẫn bành trướng.
Sức mạnh giải thích: Mô hình tập trung quá mức vào các khía cạnh nghi lễ của triều cống, bỏ qua những động cơ chính trị phức tạp khác.
Đầu Triều Minh: Một Phép Thử cho Mô Hình
Thời kỳ đầu triều Minh là một minh chứng rõ ràng cho sự hạn chế của mô hình Fairbank. Mặc dù Trung Quốc lúc bấy giờ hùng mạnh, nhưng mô hình này không thể giải thích thỏa đáng cho các mối quan hệ phức tạp giữa Trung Quốc với Triều Tiên, Nhật Bản và Mông Cổ.
Ví dụ, Nhật Bản và Mông Cổ đã có những thời kỳ dài không chịu triều cống nhà Minh. Trong khi đó, Triều Tiên, mặc dù là một nước triều cống mẫu mực, nhưng vẫn thể hiện sự phản kháng trước những yêu cầu quá đáng của nhà Minh.
Vượt Ra Ngoài Hệ Thống Triều Cống
Việc tập trung quá mức vào “hệ thống triều cống” đã che mờ những khía cạnh quan trọng khác của chính trị Đông Á lịch sử. Cần phải thừa nhận rằng hệ thống này chỉ là một phần trong bức tranh phức tạp của các mối quan hệ quốc tế khu vực.
Để có cái nhìn toàn diện hơn, cần phải xem xét đến các yếu tố khác như động cơ an ninh, lợi ích kinh tế, và các cuộc đấu tranh quyền lực giữa các quốc gia. Việc phát triển các khái niệm và cơ cấu giải thích mới là cần thiết để vượt ra ngoài sự đơn giản hóa của “hệ thống triều cống”.
Kết Luận
Hệ thống triều cống là một khái niệm hữu ích để hiểu về một số khía cạnh của quan hệ đối ngoại Trung Quốc truyền thống. Tuy nhiên, không nên xem nó là chìa khóa vạn năng để giải mã lịch sử phức tạp của Đông Á. Việc tập trung quá mức vào hệ thống này có thể dẫn đến những kết luận sai lệch và hạn chế khả năng nghiên cứu sâu hơn về chính trị khu vực.
