Vào một ngày tháng 5 năm 1916, trong hầm tối của chính trị thời chiến, hai cường quốc thực dân Anh và Pháp đã bí mật bắt tay nhau viết nên một hiệp ước, một hiệp ước mà sau này lịch sử gọi là Hiệp ước Sykes-Picot. Ít ai ngờ rằng, những dòng mực tưởng chừng như vô tri trên bản đồ lại trở thành lưỡi dao bén ngót, rạch toạc vùng đất Trung Đông trù phú, gieo rắc mầm mống cho một thế kỷ đầy bi thương và hỗn loạn.
Hiệp ước Sykes-Picot, được đặt theo tên của hai nhà ngoại giao đại diện cho Anh và Pháp, Mark Sykes và François Georges-Picot, đã vạch ra một kế hoạch táo bạo và đầy toan tính: phân chia Đế chế Ottoman đang suy tàn thành những vùng ảnh hưởng riêng biệt cho hai cường quốc này.
Bài viết này, dựa trên những phân tích lịch sử sắc bén và những chi tiết sống động, sẽ đưa độc giả ngược dòng thời gian, trở về thời khắc định mệnh ấy, để từ đó hiểu rõ hơn về những hệ lụy sâu rộng của Hiệp ước Sykes-Picot, một hiệp ước đã và đang ám ảnh vùng đất Trung Đông đến tận ngày nay.
I. Những Nét Bút Tùy Tiện Vẽ Lại Bản Đồ Trung Đông
Năm 1916, khi Thế chiến I đang bước vào giai đoạn khốc liệt nhất, Đế chế Ottoman hùng mạnh một thời đang đứng trước bờ vực sụp đổ. Nắm bắt thời cơ ngàn vàng này, hai cường quốc thực dân Anh và Pháp đã bí mật tiến hành đàm phán, với sự đồng thuận ngầm của Nga, để phân chia vùng đất trù phú của Đế chế Ottoman.
Ngày 16/5/1916, Hiệp ước Sykes-Picot chính thức được ký kết, đặt dấu chấm hết cho một đế chế và mở ra một chương mới đầy biến động cho Trung Đông. Theo nội dung của hiệp ước, vùng đất rộng lớn của Đế chế Ottoman sẽ bị chia cắt thành nhiều vùng thuộc địa và vùng bảo hộ, được đặt dưới sự kiểm soát của Anh và Pháp.
Bản đồ phân chia Đế chế Ottoman theo Hiệp ước Sykes-Picot
Sự phân chia này, được thực hiện một cách tùy tiện và thiếu tôn trọng đối với lịch sử, văn hóa và bản sắc của các dân tộc trong khu vực, đã tạo nên những mâu thuẫn sâu sắc, trở thành nguồn cơn cho hàng loạt cuộc xung đột đẫm máu sau này.
Hiệp ước Sykes-Picot, như một lời nguyền, đã giam hãm Trung Đông trong vòng xoáy của bạo lực và bất ổn. Từ đống tro tàn của Đế chế Ottoman, những quốc gia mới được thành lập một cách chắp vá, thiếu đi sự đồng nhất về văn hóa, tôn giáo và sắc tộc.
Hệ quả là sự bất ổn chính trị triền miên, những cuộc đảo chính liên tiếp, và sự trỗi dậy của các phong trào cực đoan, biến Trung Đông thành một khu vực bất ổn nhất thế giới.
II. Bi Kịch Palestine: Vết Thương Chưa Lành Trên Lãnh Thổ Thánh
Trong số những bi kịch mà Hiệp ước Sykes-Picot gieo rắc, bi kịch của người Palestine là một trong những nỗi đau dai dẳng và nhức nhối nhất. Vùng đất Palestine, nơi được xem là Thánh địa của ba tôn giáo lớn là Do Thái giáo, Kitô giáo và Hồi giáo, đã trở thành tâm điểm của một cuộc xung đột kéo dài hơn một thế kỷ.
Trước Thế chiến I, Palestine là một phần của Đế chế Ottoman, với đa số dân cư là người Ả Rập. Tuy nhiên, sự trỗi dậy của chủ nghĩa Phục quốc Do Thái (Zionism) ở châu Âu, cùng với những lời hứa mập mờ của Anh đối với cả người Ả Rập và người Do Thái, đã biến Palestine thành một chiến trường đẫm máu.
Sau Thế chiến I, Anh được Hội Quốc Liên trao quyền ủy trị Palestine. Lợi dụng vị thế này, Anh đã thực hiện một chính sách hai mặt, vừa muốn lấy lòng người Do Thái để tranh thủ sự ủng hộ về kinh tế và chính trị, vừa muốn duy trì mối quan hệ tốt đẹp với người Ả Rập để bảo vệ các lợi ích của mình trong khu vực.
Bản đồ phân chia Palestine theo Nghị quyết 181 của Liên Hợp Quốc
Chính sách mâu thuẫn này đã làm bùng phát làn sóng bạo lực giữa người Ả Rập và người Do Thái, biến Palestine thành một chảo lửa bất ổn. Đỉnh điểm của bi kịch là vào năm 1947, khi Liên Hiệp Quốc, dưới sức ép của Hoa Kỳ, đã thông qua Nghị quyết 181, chia cắt Palestine thành hai quốc gia: một cho người Do Thái và một cho người Ả Rập.
Sự chia cắt này, được thực hiện một cách bất công và thiếu hợp lý, đã châm ngòi cho cuộc chiến tranh Ả Rập-Israel lần thứ nhất năm 1948, và mở ra một chương mới đầy đau thương cho người Palestine.
Hàng trăm ngàn người Palestine đã phải rời bỏ nhà cửa, trở thành người tị nạn trên chính quê hương của mình. Vùng đất Palestine bị thu hẹp dần, thay vào đó là sự bành trướng của Israel.
Bi kịch của người Palestine là một lời nhắc nhở về những hậu quả tàn khốc của chủ nghĩa thực dân và sự can thiệp của các cường quốc vào các vấn đề nội bộ của các quốc gia khác.
III. Người Kurds: Dân Tộc Lớn Nhất Vô Tổ Quốc
Giữa những gam màu u tối của bức tranh Trung Đông hậu Sykes-Picot, số phận của người Kurds hiện lên như một nốt trầm bi ai. Là một trong những dân tộc lớn nhất thế giới không có quốc gia riêng, người Kurds đã và đang phải gánh chịu những bất công và đau khổ kéo dài hơn một thế kỷ.
Người Kurds, với dân số ước tính khoảng 30 triệu người, phân bố chủ yếu ở khu vực miền núi nằm giữa Thổ Nhĩ Kỳ, Iran, Iraq và Syria. Từ hàng nghìn năm nay, họ đã sinh sống trên vùng đất này, xây dựng nên một nền văn hóa đặc trưng với ngôn ngữ và bản sắc riêng biệt.
Khu vực sinh sống truyền thống của người Kurds
Tuy nhiên, Hiệp ước Sykes-Picot, với những đường biên giới được vạch ra một cách tùy tiện, đã chia cắt người Kurds thành bốn phần, biến họ thành những cộng đồng thiểu số trên chính quê hương của mình.
Thay vì được sống trong một quốc gia độc lập, người Kurds phải chịu sự cai trị của những chính quyền mà họ không hề mong muốn. Họ bị tước đoạt quyền tự do ngôn ngữ, văn hóa, bị phân biệt đối xử, thậm chí là bị đàn áp và truy sát.
Ở Thổ Nhĩ Kỳ, người Kurds phải đối mặt với chính sách đồng hóa hà khắc. Ngôn ngữ và văn hóa của họ bị cấm đoán, các phong trào đấu tranh cho quyền tự trị bị dập tắt một cách tàn bạo.
Ở Iraq, dù được hiến pháp công nhận là một khu vực tự trị, người Kurds vẫn phải đối mặt với sự phân biệt đối xử và bạo lực từ chính quyền trung ương. Vụ thảm sát Halabja năm 1988, khi chính quyền Saddam Hussein sử dụng vũ khí hóa học tấn công người Kurds, khiến hàng ngàn người thiệt mạng, là một minh chứng cho sự tàn bạo mà người Kurds phải gánh chịu.
IV. Trung Đông Hỗn Loạn: Di Sản Cay Đắng Của Chủ Nghĩa Thực Dân
Hiệp ước Sykes-Picot không chỉ gieo rắc bất hạnh cho người Palestine và người Kurds, mà còn để lại một di sản cay đắng cho toàn bộ khu vực Trung Đông. Sự can thiệp thô bạo của các cường quốc phương Tây đã phá vỡ cấu trúc xã hội truyền thống, châm ngòi cho những mâu thuẫn sắc tộc và tôn giáo, biến Trung Đông thành một khu vực bất ổn nhất thế giới.
Sự ra đời của những quốc gia non trẻ, được tạo dựng một cách chắp vá trên bản đồ, thiếu đi sự đồng nhất về văn hóa và lịch sử, đã tạo điều kiện cho chủ nghĩa cực đoan và khủng bố phát triển.
Việc thiếu vắng một giải pháp chính trị công bằng cho vấn đề Palestine và người Kurds càng làm trầm trọng thêm tình hình, biến Trung Đông thành một điểm nóng của xung đột và bạo lực.
Sau hơn một thế kỷ, Hiệp ước Sykes-Picot vẫn là một vết thương chưa lành trong lòng Trung Đông.
V. Kết Luận
Hiệp ước Sykes-Picot, được ký kết cách đây hơn một thế kỷ, là một minh chứng rõ ràng cho sự tàn bạo và bất công của chủ nghĩa thực dân. Sự can thiệp thô bạo của các cường quốc phương Tây đã để lại những hậu quả nặng nề cho Trung Đông, biến khu vực này thành một điểm nóng của xung đột và bất ổn.
Bài học từ Hiệp ước Sykes-Picot là lời cảnh tỉnh cho chúng ta về tầm quan trọng của việc tôn trọng độc lập, chủ quyền và bản sắc văn hóa của các quốc gia. Để mang lại hòa bình và ổn định cho Trung Đông, cần phải có một giải pháp chính trị toàn diện, công bằng và tôn trọng nguyện vọng của tất cả các bên liên quan.
Tài liệu tham khảo:
- Asseburg, Muriel: Der Nahostkonflikt. Landeszentrale für Politische Bildung – Baden Würtemberg.
- Avalon Project (Yale University of Law): The Sykes-Picot agreement of 1916.
- Avalon Project (Yale University of Law): United Nations General Assembly Resolution 181.
- BBC Monitoring: Sykes-Picot marked with bitterness and regret by Arab media.
- BPB Editor: Vor 100 Jahren: Großbritannien und Frankreich vereinbaren das Sykes-Picot-Abkommen. Bundeszentrale für Politische Bildung.
- Dingley, James: Kurdistan zwischen Autonomie und Selbstveranwortung. APuZ – Aus Politik und Zeitgeschichte.
- Encyclopaedia Britannica: Sykes-Picot Agreement 1916.
- Güsten, Susanne: Die Kurden: Partner – und Opfer westlicher Großmachtsinteressen. BPB – Bundeszentrale für Politische Bildung.
- Hermann, Rainer: Wurzel des Nahostkonflikts. Frankfurter Allgemeine Zeitung FAZ.
- Muir, Jim: Sykes-Picot – The map that spawned a century of resentment. BBC.
- Ottaway, Marina: Learning from Sykes-Picot. Publication of Wilson Center, Washington DC – Middle East Program.
- Philipp, Thomas: Die Palästinensische Gesellschaft zu Zeiten des Britischen Mandats. BPB – Bundeszentrale für Politische Bildung.
- Sahin, Memo: Ein Grosskurdistan aus den Trümmern Iraks und Seriens?. Network of the German Peace Movement.
- Savelsberg, Eva & Siamend Hajo & Andrea Fischer-Tahir: Die Kurden: Minderheit in allen Staaten der Region.
- Schareika, Nora: Wie Willkür zum Dauerzustand wurde. N-TV.
- Wright, Robin: How the Curse of Sykes-Picot Still Haunts the Middle East. The Newyorker.
