Nikita Khrushchev (1894-1971), từ một thợ mỏ Donbass, đã vươn lên trở thành Tổng Bí thư Đảng Cộng sản Liên Xô, người kế nhiệm Stalin sau cái chết của ông này vào năm 1953. Hồi ký của ông, được ghi lại từ năm 1967 đến 1971, là một bức tranh sống động về cuộc đời ông, từ những ngày đầu tham gia cách mạng đến thời kỳ lãnh đạo đất nước, đan xen những góc nhìn cá nhân về các biến cố lịch sử quan trọng của Liên Xô và thế giới.
Tuổi Trẻ Và Hoạt Động Đảng Đầu Tiên
Khởi đầu là những khó khăn khi Khrushchev mong muốn theo học tại Học viện Công nghiệp. Ông phải đối mặt với những nghi ngờ về động cơ thực sự của mình và sự thiếu hụt thâm niên quản lý kinh tế. Cuối cùng, nhờ sự ủng hộ của Kaganovich, ông đã đạt được nguyện vọng. Tại Học viện, ông chứng kiến cuộc đấu tranh chính trị gay gắt giữa đường lối chung của Đảng và “phái hữu” ủng hộ Bukharin, Rykov và Uglanov. Sự tham gia tích cực của Khrushchev trong cuộc đấu tranh này, cùng với sự tình cờ học cùng Nadia Allilueva, vợ Stalin, đã giúp tên tuổi ông được chú ý bởi Ban chấp hành Trung ương.
Sự kiện đăng thư tố cáo thủ đoạn chính trị của “phái hữu” trên báo Sự Thật, do Khrushchev xác nhận, đã làm thay đổi cục diện chính trị tại Học viện. Ông được bầu vào Đoàn Chủ tịch, sau đó là Bí thư Đảng bộ Học viện, đánh dấu bước ngoặt trong sự nghiệp chính trị của ông. Thời kỳ này, ông làm quen với Bulganin, người sau này giữ chức vụ quan trọng trong chính quyền. Khrushchev nhận xét về Bulganin là một người hời hợt, không sâu sắc về kinh tế và chính trị.
Những Gặp Gỡ Với Stalin
Những bữa cơm gia đình tại nhà Stalin, khi Nadezhda Allilueva còn sống, để lại cho Khrushchev ấn tượng tốt đẹp về một Stalin gần gũi, tình người. Cái chết đột ngột của Nadezhda Allilueva, sau này được tiết lộ là do tự sát vì Stalin ngoại tình, là một cú sốc đối với Khrushchev. Ông cũng chứng kiến những thay đổi trong cuộc sống gia đình Stalin sau cái chết của vợ.
Cuộc gặp gỡ với Stalin tại Học viện Công nghiệp, khi Stalin nói về tầm quan trọng của kiến thức chuyên môn sâu sắc, để lại ấn tượng mạnh mẽ với Khrushchev. Ông ngưỡng mộ sự hiểu biết và tầm nhìn của Stalin về công nghiệp hóa đất nước. Một lần khác, Stalin gọi điện cho Khrushchev, nhắc nhở về tình trạng nhà vệ sinh công cộng ở Moskva, cho thấy Stalin quan tâm đến cả những vấn đề nhỏ nhặt trong cuộc sống người dân.
Trở Lại Ukraina Và Cuộc Đại Thanh Trừng
Năm 1938, Stalin cử Khrushchev trở lại Ukraina làm Bí thư thứ nhất Ban chấp hành Trung ương Đảng Cộng sản (b) Ukraina. Khrushchev ban đầu từ chối vì cảm thấy chưa đủ năng lực và lo ngại về vấn đề dân tộc. Tuy nhiên, Stalin vẫn quyết định và Khrushchev chấp nhận. Ông chứng kiến cuộc đại thanh trừng tàn khốc tại Ukraina, nơi hàng loạt cán bộ Đảng, Xô viết và trí thức bị bắt và xử tử.
Khrushchev kể lại việc ông phản đối việc bắt giữ nhà thơ Rylsky và nhạc sĩ Patolizinsky, cho thấy ông cố gắng bảo vệ những người vô tội trong khả năng của mình. Ông cũng kể lại việc điều tra nhà tù và phát hiện ra sự tàn bạo của Cheka, nhưng vẫn chưa nhận thức được quy mô thực sự của cuộc thanh trừng.
Chiến Tranh Vệ Quốc Vĩ Đại
Chiến tranh Vệ quốc Vĩ Đại là một thử thách lớn đối với Khrushchev và Liên Xô. Ông chứng kiến sự thiếu chuẩn bị của Hồng quân trong những ngày đầu chiến tranh, sự hoảng loạn của Stalin và những quyết định sai lầm của Bộ Tổng tham mưu. Ông kể lại việc bổ nhiệm Vlasov, người sau này trở thành kẻ phản bội, làm tư lệnh tập đoàn quân 37 bảo vệ Kiev.
Khrushchev miêu tả chi tiết trận Stalingrad, cuộc phản công của Hồng quân và những khó khăn trong việc bao vây quân Đức. Ông kể lại những tình huống dở khóc dở cười trong chiến tranh, như việc lạc đường trong đêm tối trên thảo nguyên và gặp những tù binh Rumani.
Sau Chiến Tranh Và Những Năm Cuối Đời Stalin
Sau chiến tranh, Khrushchev trở lại Ukraina và đối mặt với nạn đói năm 1946. Ông cố gắng báo cáo tình hình cho Stalin nhưng bị ông này cáo buộc là đa nghi và nhu nhược. Khrushchev chứng kiến những cảnh tượng kinh hoàng của nạn đói, bao gồm cả việc ăn thịt người.
Cuối những năm 1940, Khrushchev quay lại Moskva và chứng kiến sự gia tăng của sự chuyên quyền và đa nghi của Stalin. Ông kể lại việc Stalin nghi ngờ Vorosilov, Molotov và những người khác là gián điệp. Ông cũng chứng kiến sự trỗi dậy của Beria và những mưu đồ của ông này.
Cái Chết Của Stalin Và Cuộc Đấu Tranh Chống Beria
Khrushchev miêu tả chi tiết cái chết của Stalin vào năm 1953, sự hoảng loạn của các lãnh đạo Đảng và sự trỗi dậy của Beria. Ông và Bulganin nhận ra sự nguy hiểm của Beria và âm mưu lật đổ ông này. Khrushchev thuyết phục Molotov, Kaganovich và những người khác tham gia vào kế hoạch.
Cuối cùng, Beria bị bắt giữ trong một phiên họp của Đoàn Chủ tịch Ban chấp hành Trung ương. Khrushchev kể lại việc ông tóm lấy chiếc cặp của Beria, lo sợ ông này có vũ khí. Sau đó, Beria bị điều tra và bị xử tử.
Từ Đại Hội 19 Đến Đại Hội 20
Sau cái chết của Stalin, Khrushchev dần dần củng cố quyền lực và chuẩn bị cho Đại hội 20. Ông phải đối mặt với sự phản đối của Molotov, Vorosilov và Kaganovich trong việc phanh phui sự thật về cuộc đại thanh trừng. Cuối cùng, Khrushchev quyết định đọc báo cáo bí mật về tội ác của Stalin tại Đại hội.
Báo cáo này gây chấn động thế giới và đánh dấu bước ngoặt trong lịch sử Liên Xô. Khrushchev cho rằng việc phanh phui sự thật về Stalin là cần thiết để ngăn chặn sự lặp lại của những sai lầm trong quá khứ.
Quan Hệ Với Trung Quốc Và Albania
Khrushchev kể lại những tiếp xúc của ông với Mao Trạch Đông và những lãnh đạo Trung Quốc khác. Ông nhận ra sự kiêu căng và tham vọng bá quyền của Mao, và dự đoán sự xung đột giữa Liên Xô và Trung Quốc. Ông cũng kể lại sự đổ vỡ quan hệ với Albania, do nước này ủng hộ Trung Quốc.
Khrushchev cho rằng chủ nghĩa dân tộc cực đoan của Mao và Hodga là nguyên nhân chính của sự xung đột. Ông tin rằng sự bình đẳng và tôn trọng lẫn nhau là điều kiện cần thiết cho sự đoàn kết của phong trào cộng sản thế giới.
Xây Dựng Và Quốc Phòng
Khrushchev dành nhiều thời gian và công sức cho việc xây dựng và quốc phòng. Ông thúc đẩy việc sử dụng bê tông cốt thép trong xây dựng, cơ giới hóa sản xuất và xây dựng nhà ở hàng loạt. Ông cũng thúc đẩy việc phát triển tên lửa và vũ khí hạt nhân để bảo vệ Liên Xô.
Khrushchev kể lại những tiếp xúc của ông với các nhà khoa học và kỹ sư nổi tiếng, như Paton, Tupolev, Korolev và Yangel. Ông ngưỡng mộ tài năng và sự cống hiến của họ cho đất nước.
Suy Nghĩ Về Stalin Và Tương Lai
Khrushchev kết thúc hồi ký bằng những suy nghĩ của ông về Stalin và tương lai. Ông cho rằng Stalin là một nhân vật phức tạp, vừa có công lao lớn, vừa gây ra những tội ác khủng khiếp. Ông tin rằng việc phanh phui sự thật về Stalin là cần thiết để ngăn chặn sự lặp lại của những sai lầm trong quá khứ.
Khrushchev kêu gọi sự đoàn kết của phong trào cộng sản thế giới trên cơ sở bình đẳng và tôn trọng lẫn nhau. Ông cũng kêu gọi ngừng chạy đua vũ trang và giải trừ quân bị để bảo vệ hoà bình thế giới.
Kết Luận
Hồi ký của Khrushchev là một tài liệu lịch sử quý giá, cung cấp những góc nhìn cá nhân về các biến cố quan trọng của Liên Xô và thế giới. Nó cũng là một bức tranh sống động về cuộc đời của một người từ thợ mỏ đến lãnh tụ, với những thành công và thất bại, những suy tư và trăn trở về quá khứ, hiện tại và tương lai.
