Hình 1: Ivan Ilyin (1883-1954)
Sự kiện chính trị gia đối lập Alexei Navalny bị bắt ngay khi trở về Nga vào ngày 17/1/2021, kéo theo làn sóng biểu tình phản đối trên khắp đất nước, đã phơi bày một thực tế phức tạp bên trong nước Nga dưới thời Putin. Liệu sự kiện này có làm lung lay quyền lực của nhà lãnh đạo Nga, hay chỉ là một đốm lửa nhỏ nhoi trước “bức tường thành” tư tưởng vững chắc đã được xây dựng từ lâu đời? Để hiểu rõ hơn về động lực đằng sau tham vọng của Putin, chúng ta cần ngược dòng lịch sử, tìm về một triết gia ít người biết đến nhưng lại có ảnh hưởng sâu sắc đến tư tưởng của ông: Ivan Ilyin.
Từ người bảo vệ pháp luật đến kẻ thù của Cách mạng
Sinh ra trong một gia đình quý tộc Nga vào năm 1883, Ivan Ilyin sớm bộc lộ niềm đam mê với triết học và pháp luật. Thời trẻ, ông là một người theo chủ nghĩa tự do, tin tưởng vào sức mạnh của lý trí và pháp luật trong việc xây dựng một xã hội công bằng và dân chủ. Ilyin từng kỳ vọng vào một cuộc cải cách sâu rộng, xóa bỏ sự chuyên quyền của Nga hoàng, mang lại tự do và dân chủ cho người dân Nga.
Tuy nhiên, trải qua nhiều biến động xã hội, chứng kiến sự thất bại của các cuộc cải cách cũng như những bất ổn trong lòng nước Nga, Ilyin dần thay đổi quan điểm. Sự tiếp xúc với những người nông nô Nga, với những ham muốn nguyên thủy và bản năng, khiến Ilyin cảm thấy ghê tởm và mất niềm tin vào lý trí của quần chúng. Ông quay sang tìm kiếm câu trả lời trong các học thuyết của Freud về tâm lý con người và sự kiềm chế bản năng, cũng như trong triết học hiện tượng học của Husserl.
Gặp gỡ định mệnh với Lenin và sự hình thành tư tưởng mới
Cách mạng Tháng Mười Nga năm 1917 là một bước ngoặt lớn trong cuộc đời Ilyin. Là một quý tộc trí thức, ông bị xem là “kẻ thù của cách mạng” và bị bắt giam. Tuy nhiên, định mệnh đã sắp đặt cho Ilyin một cuộc gặp gỡ kỳ lạ với Lenin – người mà ông chia sẻ nhiều điểm tương đồng trong tư tưởng, đặc biệt là niềm tin vào triết học Hegel. Chính Lenin đã ra lệnh thả tự do cho Ilyin, với hy vọng ông sẽ hòa nhập vào xã hội mới.
Mặc dù thoát khỏi lưỡi hái tử thần, Ilyin không từ bỏ lý tưởng của mình. Ông tiếp tục viết lách, phê phán chủ nghĩa cộng sản và bảo vệ những giá trị truyền thống của nước Nga. Năm 1922, Ilyin bị trục xuất khỏi nước Nga Xô Viết. Sự kiện này càng củng cố thêm niềm tin của ông về một nhà nước toàn trị, được lãnh đạo bởi một người hùng có đủ sức mạnh và uy quyền để thống nhất đất nước, khôi phục lại tinh thần Nga vĩ đại.
Di sản tư tưởng cho nước Nga hiện đại
Hình 2: Chân dung của Ivan Ilyin mang tên “The Thinker” (Người tư duy). Tranh của Mikhail Nesterov, 1921.
Ilyin qua đời trong lặng lẽ ở Thụy Sĩ năm 1954, tư tưởng của ông tưởng chừng đã bị lịch sử lãng quên. Tuy nhiên, sau khi Liên Xô sụp đổ, những di sản tư tưởng của Ilyin bất ngờ được “hồi sinh” và trở thành nguồn cảm hứng cho nhiều chính trị gia Nga, trong đó có Vladimir Putin.
Putin nhìn thấy ở Ilyin hình mẫu lý tưởng cho một nhà lãnh đạo mạnh mẽ, có khả năng thống nhất đất nước, khôi phục lại vị thế cường quốc của nước Nga trên trường quốc tế. Tư tưởng của Ilyin về một nhà nước Nga tập quyền, với Chính thống giáo là nền tảng tinh thần, được Putin vận dụng một cách linh hoạt vào bối cảnh chính trị hiện đại.
Mặc dù không công khai thừa nhận, nhưng những chính sách đối nội và đối ngoại của Putin trong những năm qua cho thấy rõ ảnh hưởng sâu sắc của Ilyin. Từ việc củng cố quyền lực trung ương, siết chặt kiểm soát truyền thông, đến việc khôi phục hình ảnh của nước Nga trên trường quốc tế, tất cả đều mang dấu ấn của triết gia khuất bóng này.
Sự hồi sinh của tư tưởng Ilyin ở nước Nga hiện đại cho thấy những giá trị truyền thống, chủ nghĩa dân tộc và khao khát về một nước Nga hùng mạnh vẫn còn tồn tại mãnh liệt trong xã hội Nga. Và trong bối cảnh địa chính trị đầy biến động hiện nay, di sản của Ilyin sẽ tiếp tục là một yếu tố quan trọng để hiểu rõ hơn về nước Nga, về tham vọng của Putin và tương lai của đất nước này.
