Cuộc đời và di sản của Karl Marx, một trong những nhà tư tưởng có ảnh hưởng nhất lịch sử, thường bị bóp méo qua lăng kính của thế kỷ 20. Thay vì nhìn nhận ông như một nhân vật lịch sử thuộc về thế kỷ 19, chúng ta thường gán cho ông trách nhiệm về những biến cố của thế kỷ sau, hoặc ngược lại, tô vẽ ông thành một nhà dân chủ cấp tiến. Jonathan Sperber, trong cuốn sách Karl Marx: A Nineteenth-Century Life, đã khắc họa một bức chân dung Marx chân thực hơn, đặt ông vào bối cảnh lịch sử của thời đại mình – “thời đại của Cách mạng Pháp, của triết học Hegel, của những năm tháng đầu tiên của quá trình công nghiệp hoá tại Anh và của nền kinh tế chính trị bắt nguồn từ đó.”
fd482c137fba5f5e01acb0e3d4f401ecBức chân dung Karl Marx
Marx và Bối Cảnh Chính Trị Thế Kỷ 19
Sperber lập luận rằng những quan điểm của Marx về chủ nghĩa tư bản phản ánh đặc điểm của chủ nghĩa tư bản thời kỳ đầu thế kỷ 19, chứ không phải chủ nghĩa tư bản của thế kỷ 21. Tương tự, mặc dù dự đoán sự ra đời của một xã hội mới sau khi chủ nghĩa tư bản sụp đổ, Marx không có một hình dung cụ thể nào về xã hội đó. Chính trị châu Âu thế kỷ 19, với những xung đột và mưu đồ quyền lực, đã định hình tư tưởng của Marx. Sự thù địch của ông với chế độ Nga, sự ủng hộ cuộc chiến tranh chống Nga năm 1848-1849, và sự thất vọng với chính sách của Anh trong Chiến tranh Crimea đã dẫn đến những cáo buộc cực đoan, như việc ông cho rằng Thủ tướng Anh Lord Palmerston là gián điệp của Nga hoàng. Cuộc đấu tranh của Marx với Mikhail Bakunin trong Hiệp hội Công nhân Quốc tế cũng bắt nguồn từ sự ngờ vực của ông về mối liên hệ của Bakunin với Nga hoàng, hơn là sự khác biệt ý thức hệ.
Marx và Chủ Nghĩa Cộng Sản: Một Mối Quan Hệ Phức Tạp
Một điểm đáng chú ý trong nghiên cứu của Sperber là mối quan hệ phức tạp của Marx với chủ nghĩa cộng sản. Mặc dù gắn liền với chủ nghĩa cộng sản trong nhận thức hiện đại, Marx không phải lúc nào cũng ủng hộ ý tưởng này. Năm 1842, khi còn là biên tập viên của Rhineland News, Marx đã chỉ trích gay gắt tờ Augsburg General News vì đăng bài ủng hộ chủ nghĩa cộng sản. Ông lo ngại sự lan truyền của tư tưởng cộng sản sẽ “hạ bệ trí năng của chúng ta, chế ngự tình cảm của chúng ta” và tin rằng mọi nỗ lực thực hiện chủ nghĩa cộng sản sẽ bị dập tắt bằng vũ lực. Chỉ 5 năm sau, Marx lại là đồng tác giả của Tuyên ngôn Cộng sản. Sự mâu thuẫn này cho thấy tư tưởng của Marx không phải lúc nào cũng nhất quán. Năm 1848, ông bác bỏ chế độ độc tài cách mạng, một quan điểm trái ngược với những gì ông viết trong Tuyên ngôn Cộng sản chỉ vài tháng trước đó. Thậm chí sau này, trong cuộc chiến Pháp-Phổ, Marx cũng coi Công xã Paris là “vớ vẩn”.
Ảnh Hưởng của Chủ Nghĩa Thực Chứng lên Tư Tưởng của Marx
Sperber cũng làm sáng tỏ ảnh hưởng của chủ nghĩa thực chứng, một trào lưu triết học khoa học thịnh hành giữa thế kỷ 19, lên tư tưởng của Marx. Mặc dù chỉ trích học thuyết của Comte, Marx lại chia sẻ một số điểm tương đồng với các nhà thực chứng trong cách nhìn nhận sự phát triển xã hội. Cả Marx và Herbert Spencer, người ủng hộ chủ nghĩa tư bản tự do, đều tin vào một kỷ nguyên mới dựa trên khoa học, khác biệt căn bản với quá khứ. Sự tương đồng này được thể hiện một cách thú vị qua vị trí hai ngôi mộ của họ, nằm đối diện nhau tại Nghĩa trang Highgate ở London.
Kết Luận
Cuốn sách của Sperber giúp chúng ta hiểu rõ hơn về Karl Marx, không phải là một biểu tượng của thế kỷ 20, mà là một sản phẩm của thế kỷ 19. Bằng cách đặt Marx vào bối cảnh lịch sử của ông, Sperber đã phá bỏ những định kiến và lăng kính méo mó, để lộ ra một chân dung phức tạp và đa chiều hơn. Cuộc đời và tư tưởng của Marx, với những mâu thuẫn và biến chuyển, phản ánh một thời đại đầy biến động và những tranh luận sôi nổi về tương lai của xã hội loài người. Bài học lịch sử ở đây là cần phải đánh giá các nhân vật lịch sử trong bối cảnh của thời đại họ, tránh áp đặt những quan điểm hiện đại lên quá khứ.
Tài liệu tham khảo:
- Sperber, J. (2013). Karl Marx: A Nineteenth-Century Life. Liveright.
- Gray, J. (2013, May). The Real Karl Marx. The New York Review of Books.
