Hình ảnh: Xiêm La Quốc lộ trình tập lục, nguyên bản do Trần Kinh Hòa tìm thấy trong kho lưu trữ Châu Bản nhà Nguyễn, năm 1959.
Năm 1959, trong kho tàng Châu bản triều Nguyễn, một tài liệu Hán Nôm quý giá đã được nhà sử học Trần Kinh Hòa tìm thấy: “Xiêm La Quốc Lộ Trình Tập Lục”. Đây là tập ghi chép chi tiết về các tuyến đường bộ và đường thủy từ Việt Nam đến Xiêm La, được thực hiện bởi sứ bộ Việt Nam vào năm 1810, dưới triều vua Gia Long.
Tài liệu không chỉ là minh chứng cho mối quan hệ ngoại giao giữa hai nước mà còn là bản đồ dẫn đường quý giá, hé lộ bức tranh sinh động về địa lý, văn hóa và con người vùng đất phía Nam và Tây Nam đất nước hơn 200 năm trước.
Sứ Mệnh Ngoại Giao Và Bản Ghi Chép Giá Trị
Tháng 11 năm 1809, vua Gia Long cử sứ bộ sang Xiêm, do Cai cơ Tống Phước Ngoạn và Tham luận Dương Văn Châu dẫn đầu, với nhiệm vụ chính là viếng tang vua Rama I và chúc mừng vua Rama II lên ngôi.
Tuy nhiên, ẩn sau nghi thức ngoại giao là tầm nhìn chiến lược của vị vua sáng lập triều Nguyễn. Bấy giờ, vua Gia Long lo ngại trước sự ảnh hưởng của Xiêm La tại vùng đất Nam Bộ. Chính vì vậy, sứ bộ không chỉ thực hiện nhiệm vụ ngoại giao mà còn mang trọng trách bí mật: tìm hiểu tình hình địa lý, giao thông, quân sự của Xiêm La.
Trên đường đi sứ, Tống Phước Ngoạn đã gặp một đạo sĩ am hiểu địa lý, người đã cung cấp thông tin chi tiết về các tuyến đường bộ, đường thủy từ cửa Ba Thắc đến tận Phuket, Malaysia. Kết hợp với kiến thức của các thuyền trưởng, người bản địa và cộng đồng người Việt tại Xiêm, sứ bộ đã hoàn thành tập ghi chép “Xiêm La Quốc Lộ Trình Tập Lục” cùng một bản đồ chi tiết về Xiêm La, dâng lên vua Gia Long vào tháng 7 năm 1810.
Hành Trình Khám Phá Từ Cửa Ba Thắc Đến Vịnh Thái Lan
“Xiêm La Quốc Lộ Trình Tập Lục” được chia thành 6 phần, ghi lại 6 tuyến đường bộ và đường thủy, trong đó phần đường thủy chiếm đến 9/10 nội dung. Tài liệu cung cấp thông tin chi tiết về hơn 300 địa danh, mô tả địa hình, chiều rộng, độ sâu các cửa biển, sông ngòi, cũng như đặc điểm cư dân, sản vật từng vùng.
Hành trình khám phá bắt đầu từ cửa Ba Thắc, cửa biển chính của sông Hậu, nơi con sông Mekong hùng vĩ đổ ra biển. Tập Lục cho biết cửa Ba Thắc thời điểm đó rộng khoảng 2 dặm, sâu 8 thước, hai bên là rừng ngập mặn.
Từ đây, sứ bộ men theo bờ biển Tây Nam, qua những địa danh quen thuộc như Gành Hào, Rạch Gốc, Hòn Khoai, đến Rạch Giá, Hà Tiên, rồi tiến vào vịnh Thái Lan, qua các vùng biển của Campuchia, Thái Lan ngày nay.
Bức Tranh Vùng Đất Nam Bộ Qua Lăng Kính Lịch Sử
“Xiêm La Quốc Lộ Trình Tập Lục” không chỉ là tài liệu địa lý mà còn là nguồn sử liệu quý giá, phản ánh đời sống kinh tế, văn hóa vùng đất Nam Bộ cuối thế kỷ 18, đầu thế kỷ 19.
Tập Lục cho biết người dân ven biển chủ yếu sống bằng nghề đánh bắt hải sản, làm mắm, khai thác lâm sản như trầm hương, mật ong, hải sâm. Tài liệu cũng đề cập đến sự hiện diện của cộng đồng người Hoa, người Chăm, người Khmer, người Java, cho thấy sự giao lưu văn hóa đa dạng ở vùng đất này.
Giá Trị Vượt Thời Gian
Mặc dù “Xiêm La Quốc Lộ Trình Tập Lục” là tài liệu mật, ít được biết đến, nhưng giá trị của nó là không thể phủ nhận.
Thứ nhất, tài liệu cung cấp thông tin quý giá về địa lý lịch sử, giúp chúng ta hiểu rõ hơn về sự biến đổi địa hình, dòng chảy sông ngòi vùng Tây Nam Bộ qua thời gian.
Thứ hai, tài liệu là nguồn sử liệu quan trọng, giúp chúng ta tái hiện bức tranh kinh tế, văn hóa, xã hội vùng đất phía Nam đất nước thời kỳ đầu triều Nguyễn.
Thứ ba, “Xiêm La Quốc Lộ Trình Tập Lục” là minh chứng cho trình độ khoa học kỹ thuật, đặc biệt là trong lĩnh vực hàng hải của người Việt thời xưa.
Ngày nay, “Xiêm La Quốc Lộ Trình Tập Lục” là nguồn tư liệu tham khảo quý giá cho các nhà nghiên cứu lịch sử, địa lý, văn hóa, góp phần làm sáng tỏ những trang sử hào hùng của dân tộc.
