Năm 1560, Jean Nicot, đại sứ Pháp tại Bồ Đào Nha, đã gửi một món quà đặc biệt cho nữ hoàng Catherine de Medici: Nicotiana tabacum, hay còn gọi là thuốc lá. Ông tin rằng loại cây này có thể chữa khỏi chứng đau nửa đầu của bà. Ít ai ngờ rằng, món quà từ thế giới mới này sẽ sớm làm biến đổi văn hóa và xã hội Hy Lạp trong suốt hơn ba thế kỷ tiếp theo.
Từ Vật Linh Thiêng Đến Thú Vui Thượng Lưu
Đối với người Mỹ bản địa, thuốc lá là loài cây linh thiêng, tẩu hút thuốc là vật bất ly thân trong các nghi lễ tôn giáo và hội đồng bộ lạc. Thế nhưng, khi đặt chân đến châu Âu, thuốc lá nhanh chóng trở thành một hiện tượng văn hóa mới, lan rộng từ tầng lớp thượng lưu xuống giới bình dân.
Tác phẩm của họa sĩ Nikolaos Gyzis.
Ở Hy Lạp, thuốc lá đến Thessaloniki vào cuối thế kỷ 16 thông qua các thương nhân người Pháp. Ban đầu được trồng thử nghiệm ở vùng đất màu mỡ ven sông Axios, cây thuốc lá dần thích nghi và lan rộng khắp đế chế Ottoman. Hút thuốc trở thành thói quen phổ biến, bất chấp lệnh cấm của Sultan Murat IV và nguy cơ hỏa hoạn luôn rình rập, minh chứng là vụ cháy lớn thiêu rụi nửa thành phố Serres vào thế kỷ 18. Cuối cùng, Sultan Mustafa III đã phải nhượng bộ, trao độc quyền kinh doanh thuốc lá cho Kho bạc Hoàng Gia.
Chiếc Tẩu – Biểu Tượng Cho Sự Phồn Vinh Và Gu Thẩm Mỹ Tinh Tế
Trong thế kỷ 18, những chiếc tẩu hút thuốc tinh xảo từ Constantinople, Asyut (Ai Cập) và Varna (Bulgaria) tràn ngập thị trường Thessaloniki. Chiếc tẩu không chỉ đơn thuần là vật dụng để hút thuốc, mà còn trở thành biểu tượng cho địa vị xã hội. Người nghèo sử dụng tẩu đơn giản, trong khi giới thượng lưu ưa chuộng những chiếc tẩu được chế tác công phu, dát vàng và nạm đá quý, như một tác phẩm nghệ thuật thu nhỏ.
Bản đồ của Hy Lạp cho thấy các khu vực sản xuất thuốc lá: 1: Larissa, 2: Pieria, 3: Imathia, 4: Pella, 5: Kilkis, 6: Thessaloniki, 7: Serres, 8: Drama, 9: Xanthi, và 10: Rodopi.
Để tạo ra một chiếc tẩu hoàn hảo, cần đến sự phối hợp của nhiều nghệ nhân tài hoa. Bát tẩu (loulas) thường làm từ đất nung, đá, gỗ hoặc kim loại, được chạm khắc tinh xảo với họa tiết hình học, hoa lá, chim muông, thể hiện sự giao thoa văn hóa Đông – Tây. Thân tẩu dài 1-4 mét được làm từ gỗ cây anh đào, cây hoa nhài, cây cam hoặc cây chanh, tỏa hương thơm dịu nhẹ khi hút. Miệng tẩu thường được chế tác từ hổ phách, đá cẩm thạch, ngà voi, men mạ vàng, thậm chí được trang trí bằng đá quý và san hô.
Từ Những Xưởng Thủ Công Đến Làn Sóng Công Nghiệp
Mặc dù Thessaloniki là một trung tâm buôn bán thuốc lá sầm uất, nhưng cho đến nay, dấu tích về các xưởng sản xuất tẩu vẫn là một ẩn số. Theo ghi chép của một số học giả, các xưởng chế tác tẩu tập trung chủ yếu ở Yiannitsa, Thebes, Sofia, Varna và Burgaz. Ở Châu Âu, Gouda (Hà Lan) nổi tiếng với các xưởng sản xuất tẩu từ thế kỷ 17.
Thuốc lá được làm khô dưới ánh nắng mặt trời.
Tuy nhiên, cuộc cách mạng công nghiệp đã làm thay đổi cục diện. Những chiếc tẩu thủ công cầu kỳ dần được thay thế bằng những sản phẩm công nghiệp hiện đại, tiện dụng hơn.
Các thương gia đang phân loại (đánh giá) chất lượng của thuốc lá.
Di Sản Văn Hóa Đầy Thú Vị
Ngày nay, những chiếc tẩu cổ xưa là minh chứng sống động cho lịch sử giao thương, văn hóa và nghệ thuật của Hy Lạp trong thời kỳ Ottoman. Bộ sưu tập tẩu tại Bảo tàng Văn hóa Byzantine ở Thessaloniki, Bảo tàng Topkapi ở Istanbul và Bảo tàng Benaki ở Athens là những điểm đến hấp dẫn cho những ai muốn tìm hiểu về nét văn hóa độc đáo này.
Tẩu hút thuốc thời Ottoman.
Tẩu hút thuốc thời Ottoman.
Tẩu hút thuốc thời Ottoman.Câu chuyện về thuốc lá và những chiếc tẩu ở Hy Lạp là một phần trong bức tranh lịch sử đầy màu sắc của đất nước này. Nó cho thấy sự giao thoa văn hóa, sự sáng tạo nghệ thuật và cả những biến chuyển xã hội trong suốt chiều dài lịch sử.
