Nền kinh tế Trung Quốc đang đối mặt với những thách thức đáng kể. Kỳ vọng về sự phục hồi mạnh mẽ sau khi từ bỏ chính sách Zero COVID đã không thành hiện thực. Tăng trưởng GDP chậm chạp, niềm tin tiêu dùng suy giảm, căng thẳng gia tăng với phương Tây, và thị trường bất động sản chao đảo là những minh chứng rõ nét cho tình trạng khó khăn hiện tại. Bài viết này sẽ phân tích sâu hơn về nguyên nhân gốc rễ của cuộc khủng hoảng, vượt ra khỏi những yếu tố bề nổi như cuộc khủng hoảng bất động sản hay chính sách của Chủ tịch Tập Cận Bình, để tập trung vào chiến lược kinh tế đã tồn tại hàng thập kỷ của Trung Quốc: ưu tiên sản xuất công nghiệp dẫn đến dư thừa công suất mang tính cơ cấu.
Dư thừa Công suất: Nền tảng của Khủng hoảng
Chính sách công nghiệp của Trung Quốc trong nhiều năm đã dẫn đến đầu tư quá mức vào sản xuất, từ nguyên liệu thô đến công nghệ cao như pin và robot, khiến các doanh nghiệp và thành phố gánh chịu nợ nần chồng chất. Sản lượng vượt xa nhu cầu tiêu thụ trong nước và quốc tế, đẩy nền kinh tế vào vòng luẩn quẩn: giảm giá, mất khả năng thanh toán, đóng cửa nhà máy, và thất nghiệp.
Tình hình kinh tế Trung Quốc đang gặp nhiều khó khăn.
Việc sản xuất dư thừa cũng gây bất ổn thương mại quốc tế. Hàng hóa Trung Quốc giá rẻ tràn ngập thị trường toàn cầu, gây áp lực lên các nhà sản xuất ở các nước khác. Chủ tịch Ủy ban Châu Âu Ursula von der Leyen và Bộ trưởng Tài chính Mỹ Janet Yellen đều đã lên tiếng cảnh báo về sự mất cân bằng thương mại và nguy cơ “xáo trộn kinh tế” toàn cầu do chính sách này của Trung Quốc.
Tư duy Kinh tế và Hệ lụy
Nguyên nhân sâu xa của vấn đề nằm ở tư duy kinh tế đã ăn sâu vào Đảng Cộng sản Trung Quốc. Tiêu dùng bị coi là sự xao nhãng, trong khi sản xuất công nghiệp được đặt lên hàng đầu. Hệ thống này củng cố quyền lực chính trị bằng cách kiểm soát dòng vốn, ràng buộc giới tinh hoa kinh doanh với lợi ích của Đảng.
Sản lượng xe năng lượng sạch của Trung Quốc 2020 – 2024.
Sự mất cân bằng giữa đầu tư và tiêu dùng là điều hiển nhiên, nhưng việc thay đổi tư duy này là một thách thức lớn đối với Bắc Kinh. Các nỗ lực thúc đẩy tiêu dùng thường gắn liền với các mục tiêu công nghiệp, chẳng hạn như khuyến khích mua xe hơi, đồ điện tử, và thiết bị thông minh.
Vai trò của Chính quyền Địa phương
Chính quyền địa phương đóng vai trò quan trọng trong việc thực hiện chính sách công nghiệp của Trung Quốc. Họ chịu áp lực phải đạt được tăng trưởng GDP cao, dẫn đến đầu tư ồ ạt vào các lĩnh vực ưu tiên, bất kể tính khả thi. Việc sử dụng các phương tiện đầu tư ngoài bảng cân đối kế toán càng làm trầm trọng thêm gánh nặng nợ nần.
Dây chuyền sản xuất pin xe điện ở Hợp Phì, Trung Quốc.
Sự cạnh tranh giữa các địa phương trong cùng lĩnh vực, thay vì bổ sung cho nhau, dẫn đến đầu tư trùng lặp và lãng phí nguồn lực. Ví dụ điển hình là ngành năng lượng mặt trời và robot công nghiệp, nơi sản lượng vượt xa nhu cầu, gây ra tình trạng dư thừa và khó khăn cho các doanh nghiệp.
Bài học từ Quá khứ và Hướng đi Tương lai
Từ thép, than, nhôm đến pin mặt trời và robot, bài học về dư thừa công suất lặp đi lặp lại trong lịch sử kinh tế Trung Quốc. Ngay cả trong lĩnh vực trí tuệ nhân tạo, nơi Trung Quốc đang đầu tư mạnh mẽ, sự kiểm duyệt và thiếu sở hữu trí tuệ gốc cũng cản trở sự phát triển thực sự.
Xe điện Trung Quốc được vận chuyển trên eo biển Bosphorus.
Vòng luẩn quẩn của sản xuất dư thừa, nợ nần, và sự phụ thuộc vào hỗ trợ của chính phủ đang kìm hãm nền kinh tế Trung Quốc. Chiến lược tự cung tự cấp của Chủ tịch Tập càng làm trầm trọng thêm vấn đề. Phương Tây cần một chiến lược toàn diện hơn, không chỉ đơn thuần là dựng lên hàng rào thương mại, mà còn phải thúc đẩy Trung Quốc tham gia sâu hơn vào hệ thống thương mại toàn cầu, hướng tới tăng trưởng cân bằng và bền vững hơn. Cần có sự hợp tác và đối thoại để giải quyết vấn đề dư thừa công suất, tránh leo thang căng thẳng thương mại và địa chính trị, vì lợi ích chung của toàn cầu.
