Kỷ nguyên tàu buồm, khoảng thời gian từ thế kỷ 17 đến giữa thế kỷ 19, đánh dấu một bước ngoặt quan trọng trong lịch sử hàng hải và chiến tranh trên biển. Đây là thời đại mà những chiến hạm hùng vĩ, vận hành bằng sức gió, thống trị đại dương, mở ra những tuyến đường thương mại mới và định hình lại bản đồ chính trị thế giới. Bài viết này sẽ đưa chúng ta trở lại thời kỳ huy hoàng này, khám phá chiến thuật hải quân, sự phát triển của pháo binh, và quá trình tiến hóa của tàu chiến, đặc biệt là tàu tiền tuyến (ship-of-the-line).
Thời kỳ này bắt đầu khi tàu buồm dần thay thế các chiến thuyền galley truyền thống sử dụng sức người. Sức mạnh của gió đã mang đến khả năng di chuyển xa hơn, nhanh hơn và mang theo được nhiều vũ khí hơn. Tuy nhiên, sự phụ thuộc vào gió cũng đồng nghĩa với những hạn chế nhất định về khả năng cơ động. Chiếm được vị trí thuận lợi so với hướng gió (weather gage) – tức là ở phía ngược gió so với đối thủ – trở thành một lợi thế chiến thuật đáng kể.
Chiến thuật Hải chiến: Sức mạnh của Pháo Mạn
Chiến thuật hải quân trong Kỷ Tàu Buồm bị chi phối bởi ba yếu tố chính: kỹ thuật điều khiển buồm, khả năng chiến đấu của thủy thủ đoàn (đặc biệt là pháo thủ), và chất lượng tàu chiến. Các chiến hạm thời bấy giờ thường được trang bị hai hàng pháo dọc hai bên mạn tàu, chỉ có một số ít pháo đặt ở mũi và đuôi. Điều này khiến hỏa lực tập trung chủ yếu ở hai bên mạn tàu, trong khi mũi và đuôi tàu lại tương đối mỏng manh, dễ bị tổn thương.
Hình ảnh một chiến hạm thời kỳ đầu Kỷ Tàu Buồm, cho thấy sự tập trung pháo ở hai bên mạn tàu.
Một trong những chiến thuật quan trọng là bắn thia lia (raking fire), tức là bắn dọc theo chiều dài của tàu địch. Kỹ thuật này gây ra thiệt hại nặng nề do đạn đại bác có thể lăn dọc theo sàn tàu, quét sạch mọi thứ trên đường đi. Tuy nhiên, việc liên lạc trên biển gặp nhiều khó khăn do gió to và sóng lớn. Các đô đốc thường phải dùng cờ hiệu để ra lệnh, nhưng trong làn khói lửa của trận chiến, việc quan sát cờ hiệu trở nên vô cùng khó khăn.
Cuối thế kỷ 15 chứng kiến sự ra đời của tàu chiến man-of-war, một loại tàu chiến chuyên dụng được trang bị nhiều pháo và có khả năng đi biển xa. Sự phát triển này đánh dấu sự chuyển dịch từ việc sử dụng tàu buôn được trang bị vũ khí sang tàu chiến chuyên nghiệp, dẫn đến sự hình thành của các hạm đội thường trực.
Minh họa các vị trí thuận gió (windward) và ngược gió (leeward) trong hải chiến.
Hải quân Tây Ban Nha vẫn trung thành với chiến thuật cổ điển là đâm thẳng vào mạn tàu địch và sau đó cho lính đổ bộ lên boong. Tuy nhiên, chiến thuật này dễ bị khắc chế bởi các tàu ở vị trí leeward, tức là ngược gió. Các tàu này có thể dễ dàng né tránh đòn tấn công và đồng thời khai hỏa pháo mạn, gây thiệt hại nặng nề cho đối thủ.
Sự Trỗi Dậy Của Hải Quân Anh
Một cải cách quan trọng trong tổ chức hải quân được thực hiện bởi Sir Francis Drake. Ông đã thiết lập nguyên tắc chỉ huy duy nhất trên tàu, dựa trên năng lực và kinh nghiệm chứ không phải địa vị xã hội. Điều này trái ngược với Hải quân Tây Ban Nha, nơi các quý tộc thường thiếu kinh nghiệm nắm giữ quyền chỉ huy.
Hải quân Pháp, mặc dù có những chiến thuật gia tài ba như Paul Hoste, Bigot de Morogues và Bourde de Villehuet, lại thường bị hạn chế bởi chính sách thận trọng của chính phủ. Họ thường tìm cách tránh giao chiến trực diện với Hải quân Anh. Chiến thuật của họ thường là bắn vào buồm của đối phương để làm giảm khả năng cơ động và tạo điều kiện rút lui.
Vào giữa thế kỷ 18, chiến thuật “ship-of-the-line” bắt đầu bộc lộ những hạn chế. Các trận hải chiến giữa các hạm đội ngang sức thường không mang lại kết quả quyết định. Các đô đốc bắt đầu nhận ra rằng việc tấn công trực diện vào đội hình đối phương hiếm khi mang lại chiến thắng.
Cải tiến Chiến thuật và Pháo binh
Trong Chiến tranh giành độc lập của Mỹ, cả Hải quân Anh và Pháp đều nhận thấy sự cần thiết phải thay đổi chiến thuật. Các đô đốc như Suffren của Pháp và Rodney của Anh đã cố gắng tập trung hỏa lực vào một phần của đội hình địch, nhưng chưa đạt được thành công đáng kể.
Mãi đến Trận Saintes năm 1782, Rodney mới thành công trong việc phá vỡ đội hình tàu Pháp nhờ một sự thay đổi bất ngờ của hướng gió. Chiến thắng này đánh dấu một bước ngoặt quan trọng, mở ra kỷ nguyên mới cho chiến thuật hải quân.
Sơ đồ cấu tạo pháo hải quân: 1. Đạn tròn, 2. Thuốc súng, 3. Lỗ kim hỏa.
Trong Chiến tranh Cách mạng Pháp và Napoleon, Hải quân Anh đã phát huy ưu thế vượt trội về kinh nghiệm, kỹ năng pháo binh và tinh thần chiến đấu. Các đô đốc như Jervis, Duncan và Nelson đã phát triển các chiến thuật mới, tập trung vào việc tạo ra những cuộc hỗn chiến (melee) để tận dụng lợi thế của từng tàu chiến.
Khẩu đội pháo hải quân Pháp đang chuẩn bị khai hỏa. Lưu ý tay khẩu đội trưởng đang cầm linstock để châm ngòi, bên trái là cậu bé thuốc súng.
Pháo binh hải quân cũng có những bước tiến đáng kể trong giai đoạn này. Việc sử dụng khóa nòng súng (gunlock) cho phép bắn pháo chính xác hơn và nhanh hơn. Hải quân Anh đã áp dụng công nghệ này nhanh chóng hơn so với Hải quân Pháp, tạo ra một lợi thế đáng kể. Bên cạnh đạn tròn tiêu chuẩn, các loại đạn khác như đạn hộp (canister shot), đạn chùm (grapeshot), đạn xích (chainshot) và đạn nổ (exploding shell) cũng được sử dụng trong các tình huống khác nhau.
Tàu Tiền Tuyến và Sự Thoái Trào
Tàu tiền tuyến (ship-of-the-line) là loại tàu chiến chủ lực trong Kỷ Tàu Buồm. Chúng được thiết kế để tham gia vào các trận đánh theo tuyến, nơi hai hàng tàu chiến đối diện nhau và khai hỏa pháo mạn. Kích thước và số lượng pháo trên tàu tiền tuyến ngày càng tăng theo thời gian. Loại tàu 74 súng, được phát triển bởi Pháp và sau đó được Anh áp dụng, trở thành kiểu tàu phổ biến nhất nhờ sự cân bằng giữa hỏa lực, chi phí và khả năng cơ động.
Khẩu pháo Carronade trên chiến hạm HMS Victory của Anh.
Sự ra đời của động cơ hơi nước vào giữa thế kỷ 19 đánh dấu sự khởi đầu của sự thoái trào của tàu buồm. Tàu chiến hơi nước, với khả năng di chuyển độc lập với gió, đã chứng tỏ ưu thế vượt trội. Cuối cùng, sự xuất hiện của súng bắn đạn nổ và tàu bọc thép đã chấm dứt hoàn toàn thời đại hoàng kim của tàu buồm.
Minh họa các loại đạn pháo được sử dụng trong Kỷ Tàu Buồm.
Kỷ nguyên tàu buồm, mặc dù đã kết thúc, vẫn để lại những dấu ấn sâu đậm trong lịch sử hàng hải và chiến tranh trên biển. Những chiến hạm hùng vĩ, những trận hải chiến oanh liệt và những chiến thuật táo bạo đã định hình lại thế giới và mở ra một kỷ nguyên mới cho công nghệ hàng hải.
Tài liệu tham khảo:
- Bài viết gốc: http://ttvnol.com/threads/nhung-tran-hai-chien-lich-su-va-qua-trinh-phat-trien-cua-hai-quan.488114/page-8
- Hình ảnh: Nguồn từ bài viết gốc.
