Cuộc đối đầu long trời lở đất giữa Liên Xô và Đức Quốc xã trong Thế chiến thứ hai vẫn luôn là đề tài thu hút sự quan tâm của giới sử học và công chúng. Một trong những vấn đề gây tranh cãi nhất chính là vai trò của chương trình Lend-Lease – chương trình viện trợ quân sự của Hoa Kỳ cho các nước Đồng minh, trong đó có Liên Xô. Liệu dòng chảy vũ khí, nguyên vật liệu và lương thực từ bên kia Đại Tây Dương có thực sự là yếu tố quyết định chiến thắng của Hồng quân? Hay đó chỉ là một nốt nhạc phụ trong bản hùng ca bi tráng của dân tộc Xô Viết?
Lend-Lease: Cánh cửa hé mở cho dòng chảy viện trợ
Tháng 3/1941, giữa lúc chiến tranh đang thiêu đốt bầu trời châu Âu, Quốc hội Hoa Kỳ đã thông qua Đạo luật Lend-Lease. Đạo luật này trao cho Tổng thống Franklin D. Roosevelt quyền lực chưa từng có: cung cấp vũ khí, nguyên vật liệu và các hỗ trợ khác cho bất kỳ quốc gia nào mà ông cho là quan trọng đối với an ninh của Hoa Kỳ. Lend-Lease ra đời trong bối cảnh chủ nghĩa biệt lập vẫn còn là dòng chảy chính trong chính trường Mỹ. Trước sức ép của dư luận, Tổng thống Roosevelt đã khéo léo lách luật bằng cách viện trợ dưới hình thức cho vay, với điều khoản thanh toán được linh hoạt sau chiến tranh.
Mối quan hệ Mỹ – Liên Xô: Từ nghi kỵ đến bắt tay
Mối quan hệ giữa hai cường quốc vốn dĩ đã tồn tại nhiều khác biệt về hệ tư tưởng. Cuộc Đại thanh trừng dưới thời Stalin, Hiệp ước Xô-Đức (1939), và cuộc chiến tranh Xô-Phần Lan càng khiến cho hình ảnh của Liên Xô trong mắt người Mỹ thêm phần tiêu cực. Tuy nhiên, trước mối đe dọa chung từ Đức Quốc xã, hai nước đã gạt bỏ nghi kỵ để bắt tay hợp tác. Tháng 10/1941, chuyến hàng viện trợ đầu tiên của Mỹ đã cập bến Liên Xô, mở ra một chương mới trong quan hệ song phương.
Tác động của Lend-Lease trên chiến trường Xô-Đức
Bản đồ minh họa các dòng chảy hàng hóa viện trợ từ Hoa Kỳ theo chương trình Lend-Lease
Khác với suy nghĩ của nhiều người, vũ khí không phải là mặt hàng chủ đạo trong gói viện trợ của Mỹ dành cho Liên Xô. Thay vào đó, dầu mỏ, xe vận tải, máy móc, máy bay và lương thực mới là những thứ mà Hồng quân đang rất cần. Nền kinh tế Liên Xô khi đó đang phải gồng mình gánh chịu sức ép của chiến tranh, việc sản xuất bị đình trệ do thiếu hụt nguyên liệu và bị tàn phá bởi các cuộc tấn công của không quân Đức. Nguồn viện trợ từ Mỹ đã góp phần lấp đầy khoảng trống đó, giúp cho bộ máy chiến tranh của Liên Xô tiếp tục vận hành.
Theo thống kê, đến cuối cuộc chiến, Liên Xô đã nhận được khoảng 18.700 máy bay, 2.000 đầu máy xe lửa, 11.000 toa xe lửa, 2,6 triệu tấn dầu và xăng, cùng gần 500.000 xe vận tải từ Mỹ. Nguồn cung cấp dồi dào này có ý nghĩa sống còn đối với Hồng quân, đặc biệt là trong bối cảnh nguồn cung cấp trong nước bị đe dọa nghiêm trọng.
Học thuyết tác chiến chiều sâu của Liên Xô đòi hỏi một lực lượng dự trữ hùng hậu và hệ thống hậu cần linh hoạt. Những chiếc xe tải do Mỹ sản xuất đã giúp Hồng quân cơ động lực lượng và vận chuyển nhu yếu phẩm một cách nhanh chóng và hiệu quả trên những quãng đường dài. Nguồn viện trợ lương thực, đặc biệt là thịt hộp Spam, đã góp phần cải thiện đáng kể khẩu phần ăn của binh lính Liên Xô, giúp họ duy trì thể lực trong điều kiện chiến đấu khắc nghiệt.
Lend-Lease: Nốt nhạc quan trọng trong bản hùng ca chiến thắng
Hình ảnh xe tăng Sherman do Mỹ sản xuất được Hồng quân sử dụng trong Thế chiến thứ hai
Sự tồn tại và ý nghĩa của chương trình Lend-Lease đã trở thành chủ đề gây tranh cãi trong nhiều thập kỷ sau chiến tranh. Một số ý kiến cho rằng viện trợ của Mỹ là yếu tố quyết định giúp Liên Xô xoay chuyển tình thế. Những người khác lại cho rằng Hồng quân vẫn có thể giành chiến thắng ngay cả khi không có Lend-Lease. Tuy nhiên, không thể phủ nhận tầm quan trọng của dòng chảy viện trợ từ Hoa Kỳ đối với cuộc chiến của Liên Xô.
Nhìn nhận một cách khách quan, Lend-Lease không phải là yếu tố duy nhất mang lại chiến thắng cho Liên Xô, nhưng là một trong những nốt nhạc quan trọng góp phần làm nên bản hùng ca bi tráng của dân tộc Xô Viết trong cuộc chiến tranh vệ quốc vĩ đại. Nguồn viện trợ to lớn từ Mỹ đã giúp Liên Xô giảm thiểu thiệt hại về người và của, rút ngắn thời gian chiến tranh và bảo toàn lực lượng để tiến tới giành thắng lợi cuối cùng.
Kết luận
Lịch sử luôn ẩn chứa những góc khuất và Lend-Lease là một minh chứng rõ nét. Việc đánh giá vai trò của chương trình viện trợ này cần dựa trên những phân tích đa chiều, khách quan và công tâm. Điều quan trọng hơn là chúng ta cần rút ra những bài học lịch sử quý báu từ quá khứ, để xây dựng một thế giới hòa bình và thịnh vượng hơn trong tương lai.
