Sự hiện diện song hành của những bức tranh khảm Cơ Đốc giáo lộng lẫy và thư pháp Hồi giáo uyển chuyển tại Hagia Sophia, Istanbul, như một minh chứng hùng hồn cho hai quan niệm khác biệt về cách tiếp cận thần thánh. Trong khi Cơ Đốc giáo sử dụng hình ảnh để thể hiện Chúa Jesus và các nhân vật linh thiêng, thì Hồi giáo lại truyền tải thông điệp của Thượng đế qua ngôn ngữ, bằng lời nói hoặc văn viết. Lệnh cấm hình tượng, đặc biệt là hình ảnh của nhà tiên tri Muhammad, đã ăn sâu vào tín ngưỡng Hồi giáo qua nhiều thế kỷ, đặt ra câu hỏi: Tại sao đạo Hồi lại nghiêm cấm việc khắc họa hình ảnh các sinh vật sống, nhất là hình ảnh nhà tiên tri?
Bức tranh khảm tại Hagia SophiaTranh khảm tại Hagia Sophia, nơi giao thoa giữa nghệ thuật hình tượng Cơ Đốc giáo và thư pháp Hồi giáo.
Nỗi Lo Sùng Bái Hình Tượng Và Tính Duy Nhất Của Thượng Đế
Nền tảng của lệnh cấm này bắt nguồn từ nỗi e ngại về sự sùng bái hình tượng, bất cứ điều gì có thể xen vào giữa con người và Thượng đế, hoặc làm tổn hại đến tính duy nhất và bất khả phân của Ngài. Mặc dù Kinh Koran không trực tiếp lên án nghệ thuật tượng hình, nhưng nó nhiều lần đề cập đến chủ nghĩa đa thần và sự sùng bái hình tượng, cảnh báo các tín đồ tránh xa bất cứ điều gì có thể trở thành đối tượng tôn thờ, làm lu mờ sự tôn kính duy nhất dành cho Thượng đế.
Hadith, tập hợp những lời dạy và hành động của nhà tiên tri Muhammad, được coi là nguồn dẫn chứng quan trọng nhất cho lệnh cấm này. Một câu chuyện kể lại rằng Muhammad đã khiển trách một người đàn ông kiếm sống bằng nghệ thuật, cảnh báo rằng “bất kỳ ai vẽ tranh sẽ bị Allah trừng phạt vì anh ta thổi sự sống vào nó, và anh ta sẽ không thể làm được điều đó.” Hành động “tạo ra” sự sống được coi là sự xâm phạm vào quyền năng sáng tạo của Thượng đế, một nỗ lực cuối cùng sẽ dẫn đến thất bại.
Sự Khác Biệt Giữa Sunni Và Shia
Niềm tin này được củng cố mạnh mẽ trong cộng đồng Hồi giáo Sunni, chiếm đa số tín đồ Hồi giáo trên thế giới, đặc biệt là trong các nhóm bảo thủ như Wahhabi ở Ả Rập Saudi. Ngược lại, dòng Hồi giáo Shia lại có quan điểm cởi mở hơn với việc miêu tả con người, bao gồm cả nhà tiên tri Muhammad.
Sự khác biệt này đã trở thành mồi lửa cho các nhóm cực đoan Sunni, như Nhà nước Hồi giáo (IS), biện minh cho hành vi phá hủy các đền thờ và hình ảnh Shia, với lý do thanh lọc tôn giáo khỏi sự sùng bái hình tượng. Trái ngược với quan điểm cực đoan này, Ayatollah Sistani, lãnh tụ tinh thần của người Shia ở Iraq, cho rằng việc miêu tả Muhammad là chấp nhận được, miễn là được thực hiện với lòng tôn kính đúng mực.
Tranh tiểu hoạ Ba Tư thời trung cổ mô tả nhà tiên tri Muhammad đến thăm Kaaba.
Những Ngoại Lệ Và Thách Thức Trong Thời Hiện Đại
Lệnh cấm này không phải là tuyệt đối. Lịch sử ghi nhận sự tồn tại của nhiều bức tiểu họa miêu tả con người, bao gồm cả Muhammad, dưới thời các vương triều Hồi giáo Sunni và Shia. Trong thời hiện đại, sự phổ biến của hình ảnh con người trong phim ảnh, truyền hình và các chiến dịch chính trị tại nhiều quốc gia Hồi giáo đã thách thức lệnh cấm này. Ở một số nước Ả Rập, người ta tìm ra những cách thỏa hiệp, ví dụ như biển báo giao thông có hình người không đầu để chỉ dẫn.
Một câu chuyện khác kể lại rằng khi Muhammad đến Ka’aba ở Mecca và chứng kiến vô số tượng thần, ông đã phá hủy hầu hết chúng, nhưng lại giữ lại hai hình tượng, mặc dù không được trưng bày công khai: hình ảnh Chúa Jesus và Đức mẹ Mary. Câu chuyện này cho thấy sự linh hoạt nhất định trong quan điểm của nhà tiên tri về hình tượng, đặc biệt trong bối cảnh đối thoại liên tôn.
Kết Luận
Lệnh cấm hình tượng trong đạo Hồi là một vấn đề phức tạp, chịu ảnh hưởng bởi nhiều yếu tố, từ thần học đến bối cảnh văn hóa xã hội. Mặc dù bắt nguồn từ mong muốn bảo vệ tính duy nhất của Thượng đế và ngăn ngừa sự sùng bái hình tượng, lệnh cấm này đã được diễn giải và áp dụng khác nhau qua các thời kỳ và giữa các dòng Hồi giáo. Trong thời đại toàn cầu hóa hiện nay, với sự giao thoa văn hóa và phát triển công nghệ, việc tìm kiếm sự cân bằng giữa truyền thống tôn giáo và thực tiễn cuộc sống vẫn là một thách thức không nhỏ đối với cộng đồng Hồi giáo trên toàn thế giới.
