Cuộc hành trình tìm về cội nguồn của loài người, đặc biệt là ở Phương Đông, đã trải qua nhiều biến đổi ngoạn mục trong thế kỷ XX. Từ những giả thuyết ban đầu dựa trên hình thái học sọ người đến những khám phá đột phá nhờ công nghệ phân tích ADN, bức tranh lịch sử dần được hé lộ, mang đến những góc nhìn mới mẻ và đầy thách thức về quá khứ của chúng ta.
Hình ảnh minh họa về Sundaland, khu vực Đông Nam Á cổ đại được cho là cái nôi của nhiều nền văn minh.
Từ Đo Sọ Đến ADN: Cuộc Cách Mạng Trong Nghiên Cứu Lịch Sử
Suốt phần lớn thế kỷ XX, giới khoa học dựa vào phương pháp đo đạc so sánh hình thái sọ người để truy tìm nguồn gốc loài người. Điều này dẫn đến sự ra đời của hai giả thuyết lớn: giả thuyết châu Phi (loài người có nguồn gốc từ châu Phi) và giả thuyết đa vùng (loài người hình thành ở nhiều khu vực khác nhau). Sự phát hiện di cốt người Neanderthal, có nhiều nét tương đồng với người châu Âu hiện đại, đã khiến thuyết đa vùng chiếm ưu thế trong một thời gian dài. Ở Đông Á, các di chỉ khảo cổ như Ngưỡng Thiều và Chu Khẩu Điếm củng cố niềm tin về nguồn gốc địa phương của người Trung Hoa, dẫn đến quan niệm “Hoa trung” cho rằng Trung Hoa là trung tâm của văn minh phương Đông. Nhân học và Sử học Việt Nam cũng chịu ảnh hưởng mạnh mẽ bởi những quan điểm này, dẫn đến giả thuyết người Việt là sản phẩm đồng hóa của người Trung Hoa từ trước Công nguyên.
Tuy nhiên, những tia sáng le lói đã xuất hiện từ cuối thế kỷ XIX, khi Đại tá Frey nhận ra sự gần gũi giữa ngôn ngữ Đông Dương với các ngôn ngữ ở châu Phi và một số khu vực khác, cho rằng tiếng Việt là “mẹ của các ngữ”. Phát hiện về văn hóa Hòa Bình vào năm 1923 càng củng cố thêm vai trò quan trọng của Đông Nam Á trong lịch sử nhân loại. Văn hóa Hòa Bình, với niên đại lên đến 22.000 năm trước Công nguyên, cho thấy sự chuyển tiếp từ thời đại đồ đá cũ sang đồ đá mới diễn ra sớm hơn nhiều so với ở phương Tây, đồng thời đặt ra nghi vấn về thuyết Âu trung. Hội nghị Khảo cổ học Quốc tế về Tiền sử Viễn Đông năm 1932 thậm chí còn khẳng định Hòa Bình là trung tâm phát minh nông nghiệp đầu tiên trên thế giới.
Đông Nam Á: Cái Nôi Của Nền Văn Minh Lúa Nước?
Trong những thập kỷ tiếp theo, nhiều học giả tiếp tục khẳng định Đông Nam Á, đặc biệt là vùng đất Việt Nam, là nơi khai sinh nền nông nghiệp sớm nhất. Carl Sauer, một nhà thực vật học người Mỹ, đã chỉ ra những điều kiện thuận lợi về địa lý, khí hậu và tài nguyên của Đông Nam Á cho sự phát triển của nông nghiệp. Solheim II cũng cho rằng văn hóa Hòa Bình là văn hóa bản địa, không chịu ảnh hưởng từ bên ngoài, và chính nơi đây đã cung cấp tư tưởng về nông nghiệp cho phương Tây.
Cuốn sách “Địa đàng ở phương Đông” của Stephen Oppenheimer xuất bản năm 1998 càng làm rõ thêm vai trò của Đông Nam Á. Dựa trên nhiều nguồn tư liệu khác nhau, Oppenheimer cho rằng Đông Nam Á chính là cái nôi của nền nông nghiệp thế giới, từ đây các giống cây trồng, vật nuôi và kỹ thuật canh tác đã lan truyền sang các khu vực khác.
Sundaland, khu vực được cho là cái nôi của nền văn minh lúa nước, trải dài từ lục địa Đông Nam Á đến các đảo xung quanh.
Bước Đột Phá Của Di Truyền Học
Năm 1998 đánh dấu một bước ngoặt lớn trong nghiên cứu nguồn gốc loài người với công bố “Quan hệ di truyền của dân cư Trung Quốc”. Nghiên cứu này khẳng định người hiện đại Homo sapiens xuất hiện ở châu Phi, sau đó di cư đến Việt Nam, rồi từ đây lan tỏa ra các khu vực khác, bao gồm cả Trung Quốc và châu Mỹ. Phát hiện này đã được kiểm chứng và xác nhận bởi nhiều nghiên cứu di truyền học sau đó, mở ra một kỷ nguyên mới cho nghiên cứu lịch sử, sử dụng ADN làm công cụ chính. Những công trình nghiên cứu của nhóm Tư Tưởng ở Úc, đặc biệt là cuốn sách “Về Nguồn Gốc Văn Minh Việt Nam Dưới Ánh Sáng Mới Của Khoa Học” của Luật sư Cung Đình Thanh, đã tiên phong áp dụng những phát hiện này vào việc tìm hiểu nguồn gốc người Việt.
Các tác giả này đã đưa ra một bức tranh mới về lịch sử Phương Đông, trong đó người Việt cổ đóng vai trò quan trọng trong việc hình thành dân cư và văn minh ở khu vực này. Họ cho rằng người Việt cổ đã di cư lên khai phá Trung Hoa, sáng tạo ra nền văn hóa nông nghiệp rực rỡ với những thành tựu như Âm Dương, Ngũ Hành, Kinh Dịch, chữ tượng hình… Những khám phá khảo cổ gần đây, như việc tìm thấy hạt lúa 12.400 năm tuổi ở Động Người Tiên, càng củng cố thêm những luận điểm này.
Kết Luận: Hướng Về Một Nền Sử Học Mới
Sự ra đời của công nghệ phân tích ADN đã tạo nên một cuộc cách mạng trong nghiên cứu lịch sử. Những phương pháp truyền thống dựa trên hình thái học hay khảo cổ học đơn thuần đã không còn đủ sức thuyết phục. Một nền sử học mới, dựa trên bằng chứng di truyền học, đang dần hình thành, hứa hẹn sẽ mang lại những hiểu biết chính xác và sâu sắc hơn về quá khứ của loài người. Việc viết lại lịch sử Phương Đông, đặt người Việt cổ vào đúng vị trí của họ trong tiến trình phát triển của nhân loại, là một nhiệm vụ cấp thiết và đầy ý nghĩa.
Tài liệu tham khảo:
Sách/Tài liệu gốc:
- Aurousseau, L. Khảo về cỗi rễ dân An Nam. Bản dịch của Hồng Nhân Phạm Quỳnh.
- Sauer, C. Agricultural Origins and Dispersals. The American Geographical Society, New York, 1952.
- Solheim II, W. G. New light on Forgotten Past. National Geographic, Vol. 139, No. 3, Mar.1971.
- Oppenheimer, S. Eden in the East: the drowned continent of Southeast Asia.
- Hà Văn Thùy. Khám phá lịch sử Trung Hoa. NXB Hội Nhà văn, 2016.
- Tạ Đức. Nguồn gốc người Việt – người Mường. NXB Trí thức 2013.
Nghiên cứu:
- Chu, J. Y. et al. Genetic relationship of populations in China.
Hình ảnh:
Chú thích về độ tin cậy của nguồn tư liệu: Các nguồn tư liệu được tham khảo đều là những công trình nghiên cứu khoa học được công bố rộng rãi và có uy tín trong giới học thuật.
